گشنيز گياهي است که تقريبا در تمام فصول در ايران يافت مي شود و بخاطر طعم و بوي خوشمزه ي آن مي توان گفت در خانه ي همه ايراني ها وجود دارد. گشنيز گياه بومي جنوب اروپا و مناطق مديترانه است و در بيشتر نقاط ايران نيز مي رويد. از زمان هاي قديم وجود داشته و حتي مورد مصرف مصري ها بوده است.
بقراط اين گياه را مي شناخته و براي درمان بيماري هاي مختلف از آن استفاده مي کرده است. در قرون وسطي ضعف جنسي را با گشنيز درمان مي کردند. پزشکان قديم عقيده داشتند گشنيز از سرايت امراض جلوگيري مي کند، از اين رو به افراد مبتلا به آبله دستور مي دادند که آب گشنيز را به دور چشمهايشان بمالند تا ميکروب آبله به چشم ها سرايت نکند.
گشنيز گياهي است علفي و يک ساله، به رنگ سبز که ارتفاع آن تا 80 سانتي متر نيز مي رسد. برگ هاي آن به دو شکل ظاهر مي شوند. آنهايي که در قاعده ساقه وجود دارند به شکل دندانه دار و ديگري در طول ساقه که باريک و نخي مي شود. قسمت مورد استفاده گياه، ساقه، برگ و ميوه آن است. ميوه گشنيز گرد و به رنگ زرد است. بوي تازه آن مطبوع نبوده و تقريباً بد بو است ، ولي بر اثر خشک شدن اين بو از بين رفته و خوشبو مي شود.
موارد استفاده گشنيز
گشنيز تازه گياه معطري است که در کوکو و آش استفاده مي شود. تخم آن را نيز تفت داده و پودر مي کنند و به عنوان ادويه خصوصاً در غذاهاي هندي ، در ادويه گرام ماسالا استفاده مي کنند. مخلوط پودر تخم گشنيز و زيره سبز در غذاهاي ايراني مثل خورش ها،
عدسي و عدس پلو استفاده مي شود.
خواص دارويي گشنيز
گشنيز و تخم گشنيز از نظر طب قديم ايران سرد و خشک است.
خواص تخم گشنيز :
1) تخم گشنيز را پودر کرده و به نسبت مساوي با شکر يا عسل مخلوط کنيد که براي تقويت بدن بسيار مفيد است.
2) خوردن تخم گشنيز معده را تقويت مي کند و به همراه غذا به هضم آن کمک مي کند. معده و روده را ضد عفوني مي کند و کرم کش است. براي اين منظور 2 تا 5 گرم تخم بو داده آن مصرف شود.
3) تخم گشنيز ادرار آور است.
4) براي نرم کردن سينه از جوشانده تخم گشنيز استفاده مي کنند ، بدين صورت که 10 تا 30 گرم از آن را در يک ليتر آب دم کرده و مانند چاي با شکر بنوشيد.
5) براي بر طرف کرن تب و سرماخوردگي مفيد است. براي اين منظور يک سوپ رقيق از آب مرغ و گشنيز تازه تهيه کنيد و پس از چند مرتبه مصرف ، اثر معجزه آساي آن را ببينيد.
6) تخم گشنيز ، شير مادران شيرده را زياد مي کند ، براي اين منظور بايد 2 تا 5 گرم از آن را با کمي عسل تناول کنند.
7) تخم گشنيز نيرو دهنده قلب و نشاط آور است.
8) تخم گشنيز قاعده آور است.
9) جوشانده تخم گشنيز يا خوردن تخم گشنيز بو داده ، اسهال خوني و بيماري هاي عفوني روده مثل تب تيفوئيد را بهبود مي بخشد، چون شديداً ميکروب کش است.
10) براي تسکين درد دندان تخم گشنيز بجويد.
خواص برگ و ساقه گشنيز :
1) آب گشنيز خواب آور است. براي اين منظور بايد30 گرم از آب گشنيز خام را همراه با شکر خورد. مصرف بيش از اين مقدار موجب حالت سستي مي شود.
2) مسکن و آرام کننده است.
3) خوردن گشنيز با غذا از ترش کرن جلوگيري مي کند و کلاً گشنيز جلوي مسموميت هاي غذايي را مي گيرد.
4) براي بر طرف کردن بوي بد دهان سوپ يا آش گشنيز بخوريد.
5) گشنيز تشنگي را بر طرف مي کند.
6) براي کاستن از نيروي جنسي خوردن گشنيز اثر قوي دارد.
7) گشنيز ضد نفخ است و دل درد را بر طرف مي کند.
8) خوردن گشنيز براي دهان و دندان بسيار مفيد است. هم لثه را سالم مي سازد و هم جلوي خرابي دندان ها را مي گيرد و درد دندان را بر طرف مي کند.
نظريه بزرگان در مورد گشنيز
زکرياي رازي پزشک و دانشمند مسلمان ، گشنيز را براي آرام کردن سردرد و رفع سستي تجويز مي کرد . البته در حديثي آمده است که امام موسي کاظم ( ع ) فرمودند : خوردن
سيب ترش و گشنيز موجب حالت نسيان و فراموشي مي شود.
چند فرمول دارويي
براي بر طرف کرن درد دندان :
10گرم تخم گشنيز را در چهار ليتر آب بريزيد و بگذاريد بجوشد تا حجم آن به يک ليتر برسد. آن را کمي سرد کنيد و در دهان مزه مزه کنيد تا درد دندان بر طرف شود.
بر طرف کردن بواسير :
10 گرم تخم گشنيز را بو داده تا قهوه اي رنگ شود. آن را پودر کنيد و با مقداري سرکه مخلوط کرده و چند روز آن را بنوشيد تا بواسير بر طرف شود.
براي شستن دهان و دندان :
يک قاشق چايخوري پودر تخم گشنيز را در يک ليوان آب جوش ريخته ، به مدت 5 دقيقه دم کنيد. سپس آن را براي شستن دهان، دندان و گلو غرغره کنيد.
ترکيب شيميايي
مواد موجود در 100 گرم گشنيز :
آب 7/5 گرم
سلولز 38 گرم
مواد چرب 15 گرم
اسيداگزاليک 1 گرم
کلسيم 170 ميلي گرم
ويتامين A 200 واحد
ويتامين C 50 ميلي گرم
مواد چرب گشنيز مرکب از اسيد اوئيک، اسيد پالتيک و اسيد لينولئيک است
نکته :
مصرف به اندازه گشنيز هيچ گونه ضرري ندارد، ولي مصرف زياد از حد آن باعث حالت مستي توام با خستگي شديد مي شود و گاهي به خواب عميق ، گنگي و بي حسي منجر مي انجامد.