این گیاهان درحد فاصل عرض های
جغرافیایی 40 درجه شمالی وجنوبی و دراقلیم های شبه مدیترانه ای تا شبه
گرمسیری و در صورت عدم یخبندان تولید می گردند . میوه مرکبات حاوی املاح فراوان و
سرشار از ویتامین های
A,B,C
بوده که از نظر تغذیه و حتی داروئی بسیار
مطرحند.
ایران یکی از کشورهای مهم تولید کننده
مرکبات است. تولید نزدیک به سه میلیون تن با سطح زیر کشت بیش از 240000
هکتار در کشور تاکیدی بر این مطلب است .
محصولات گیاهی به ویژه میوه ها، در
دوره پس از برداشت هنوز زنده اند و به حیات خود ادامه می دهند ولی با سرعت زیادی
بسوی مرگ پیش رفته به صورتی که اگر در عملیات برداشت جابجایی ، بسته بندی و
نگهداری آنها دقت لازم به عمل نیاید مقدار زیادی از محصول بعنوان ضایعات از بین
خواهد رفت و این یکی از مشکلات بزرگ در کشاورزی است برآورده شده که در ایران 25 تا
80% از میوه ها و سبزی های تازه بعد از مرحله برداشت از بین می روند لذا توجه دقیق
به همه مواردی که سبب نگهداری و جابجایی اصولی این محصول است، در کاهش ضایعات و
تنظیم بهتری عرضه و تقاضا در کشور اثرات قابل توجهی برجا خواهد گذاشت .
نابسامانی های مختلفی درمورد مرکبات
دیده می شود از جمله می توان به سرمازدگی که نتیجه روبرو شدن بافت های ارقام حساس
مرکبات به دماهای سرد بالاتر از صفر است اشاره کرد این حساسیت بخصوص روی میوه های
لیموشیرین و گریپ بسیار دیده می شود
یخ زدگی به خاطر نگهداری میوه ها در
حرارت زیر صفر ایجاد می شود همچنین بروز لکه های روی پوست مرکبات که به دلیل
نگهداری مرکبات در محلی است که به آنها فشار نسبتاً زیادی وارد می شود.
بیماری های
پس
از برداشت
در مرکبات خسارات فراوانی را ایجاد نموده که اغلب این بیماری
ها ناشی از آلودگی های میوه در حین برداشت، جابجایی و بسته بندی است مهمترین
عوامل بیماری زا در این مورد قارچ های عامل کپک و پوسیدگی هستند .
درحال حاضر در دنیا تیمارهای مختلفی
جهت مقابله با این ضایعات مورد استفاده قرار می گیرد هدف این تیمارها یا مقابله
کامل با مشکلات ذکر شده است یا سهمی در کم کردن ضایعات ناشی از آنها دارد از جمله
تیمارهای رایجی که در حال حاضر مرسوم شده است ایجاد شرایط مناسب حرارت و رطوبت
نسبی در انبارداری و حمل و نقل است همچنین کاربرد مواد تنظیم کننده رشد همچنین
جبیرلین ها نیز در مواردی کارآمد خواهد بود کاربرد مواد ضدعفونی کننده ای همچون ،
بوراکس ، مشتقات کلر، واکس های میوه بکارگیری اشعه گاما، بسته بندی با لفاف های
پلاستیکی و انبارداری صحیح از جمله راه های مقابله با این ضایعات است .
قدمت :
قدمت استفاده از مركبات بطور دقيق
معلوم نيست ولي طبق شواهد در جنوب چين و هند مخصوصاً در ويتنام جنوبي پرورش مركبات
از 2400 سال قبل از ميلاد مسيح بوده است و طبق شواهد بالنگ (
Citrus medico
)
در بين النهرين يافت شده است كه متعلق به هزاره سوم ميلاد بوده است و ميوه آن در
نزد هندوها ميوه مقدسي نام برده شده است، جلگهاي طيبي باعث انتشار مركبات از جنوب
مديترانه به اروپا شدند و توسط كلمبوس به آمريكا برده شدند و براي اولين بار توسط
اعراب به آفريقا برده شدند د و امروزه در هر نقطه اي كه شرايط آب و هوايي مساعد
باشد در بين عرض جغرافيايي 40 درجه شمالي تا 40 درجه عرض جنوب كاشته مي شود و
كشورهاي توليد كننده عبارتند از الجزاير- چين يونان هند و اسرائيل و ايتاليا و
آمريكا.
درايران مركبات سواحل درياي خزر به
علت رطوبت هوا داراي پوست نازك و تزش مزه اند ولي درمناطق جنوبي مثل جيرفت و جهرم
و مناطق بندر عباس داراي پوست كلفت و مزه شيرين تر هستند . (5)
گياهشناسي :
مركبات از خانواده رو تا سه و داراي
بيش از هزار گونه داراي 3 زير جنس شامل : 1- پونسپروس 2- پروتونلا 3- تريفو لياتا
هستند از لحاظ سيكل درختاني هميشه سبز كه برگهاي آنها داراي سلولهاي
روغني با دمبرگ بالدار چرمي است گلها سفيد مايل به صورتي با 5 گلبرگ كه عموماً
معطرند گياهاني دگرگشن هستند كه با گذاشتن كند و در باغها ميزان محصول تا حدودي در
آنها افزايش مي يابد ميوه آنها مدور با رنگي از زرد تا نارنجي كه قسمت خوراكي ميوه
گوشتي و ابدار است و از تجمع كيسه هاي كوچكي كه متصل به هم هستند و بذر در دورن
انهاست با نوع ميوه سته مركب
Hysperidium
ازدياد درختان بذر – قلمه – پيوند و كشت
بافت صورت مي گيرد و بسته به هدفمان در انواع خاك پايه هاي مناسب را بكار مي بريم
.
با مديريت صحيح و تدابير زراعي در باغ
مي توانيم مقدار برداشت محصول را تا 40 تن در هكتار مي توان بالا برد ميوه درخت
عنبر كليماتريك است كه پس از رسيدن كامل از روي درخت بايد براشت كنيم (3)
در درجه حرارت خنك
c 13
در شب و نبود استرسهاي محيطي توليد اتيلن در آنها بالا مي رود و رنگ ميوه را بهبود
مي بخشد.
اكثر مركباتي كه استفاده مي شوند شامل
پرتقال ليموها و نارنگي ها هستند كه هر كدام داراي ارقام خاصي هستند ارقام زودرس
رازودتربرداشت مي كنند. تا دراثر تغييرات فيزيولوژيكي زياد از حد ميوه درخت به
ضايعات تبديل نشود. (5)
در شيوه برداشت توسط كارگران احتمال
زخم شدن ديدن ميوه ها زياد است بايد دقت لازم به خرج دهيم تا در اثر زخم شدن و
صدمه ديدن ميوه و وجود ميكرو ارگانيز مها ضايعات به بار نياوريم در موقع بسته بندي
هم نبايد جعبه را زياد از حد پر كنيم و در صورت پر كردن مناسب فشار ملايمي روي
آنها وارد مي آوريم تا درست در جعبه ها جا داده شوند در ايتاليا ميوه ها را با دم
برداشت كرده و در موقع بسته بندي مي كنند بعد تا قبل از بارگيري در انبار يا
مكانهاي مناسب مي ريزند.(2)
چون محصولات گياهي پس از برداشت
موجودات زنده اي هستند كه به تعرق و تنفس ادامه مي دهند پس طي اين واكنشها آب و
مواد غذايي خود را از دست مي دهند در نهايت به زوال و نابودي آنها مي انجامد و
هزينه ها را بالا مي برند.
هم اكنون متخصصان توصيه مي كنند بجاي
بالا بردن توليد فراورده ها به نگهداري و انبارداري و كاهش ضايعات طي جابجايي توجه
كنيم و سعي كنيم ميوه را با كيفيت بهتر به دست مصرف كننده دهيم تا با فروش به كم
كردن ضايعات بپردازيم.(1)
ارزش غذايي و موارد مصرف:
مركبات حاوي املاح فراوان و سرشار از
ويتامينهاي
A,B
و خصوصاً ويتامين
C
هستند كه جنبه دارويي و غذايي آنها فراوان است و حدود صد صنعت در زمينه فروري
محصولات آنها مشغول بكارند .
در تامين غذاي دامها از تفاله
مركبات به اضافه ملاس چغندر قند استفاده مي شود و از آب ميوه مركبات مخصوصاً
پرتقالها در صنعت و تغذيه استفاده مي كنند از اسانس و اتر موجود در پوست ميوه در
صنايع آرايشي و دارويي استفاده مي شود، از اسيد سيتريك استخراج شده از مركبات در
صنايع غذايي دارويي و نساجي استفاده مي شود.(3)
تغييرات رسيدن ميوه ها :
1- بالغ شدن بذر 2- تغييرات رنگ 3-
جداشدن از گياه مادري 4- تغييرات درميزان تنفس 5- تغييرات در ميزان توليد
اتيلن 6- تغييرات در نفوذ پذيري بافت 7- تغيير در مواد پكتيني و نرم شدن بافت 8-
تغيير در تركيب كربو هيدارتها و اسيدهاي آلي 9- توليد مواد فرار خوشبو 10- توسعه و
تكامل واكس روي پوست
برداشت ميوه مركبات:
از 3 سالگي برداشت ميوه در باغ آغاز
مي شود ولي محصولي اقتصادي از سال پنجم برداشت مي گردد در زمان برداشت ميوه بايد
رنگ مطلوب خود را بدست آورده باشد ميزان قند وسايد درحد متعادلي باشد در ارقام زود
رس ميوه را زودتر از ارقام دير رس مي كنند.
(1)
درجه بندي ميوه پس از برداشت :
ميوه ها را حتي الامكان پس از برداشت
بزودي مي شويند كشاورزان كاليفرنياي ميوه را به مدت 5-4 دقيقه در محلول قارچ كش كه
از تركيبي از 1-5/0 درصد صابون 2% جوش شيرين با 1-5/0 درصد مي باشد ميوه ها را در
طول مدت شستشو به آرامي برس مي كشند براي جلوگيري از زخمي شدن ميوه ها برس
كشيدن در يك مدت كوتاهي انجام مي شود بعد از شستشو و برس كشيدن ميوه ها را خشك
كرده ويا برسهاي نرم جرب كرده و جلا مي دهند چون دراثر شستشو مومهاي طبيعي روي
پوست ميوه از بين مي رود.
ميوه ها رسيده ولي سبز را به مدت
72-24 ساعت در معرض اتلين قرار مي دهند تا رنگ مطلوب بدست آيد ليمو را معمولاً سبز
چيده تا زمان بروز رنگ دلخواه در انبار نگهداري مي كنند كه ممكن است اين عمل چند
هفته طول كشند در طي اين مدت انبارها را بايد گرم نگهداري شود كه امروز با
استفاده فزاينده از گاز اتلين زمان چابجايي را كاهش داده اند .
ميوه ها تازه را در دجه حرارت 14-13
درجه سانتي گراد مي توان مدت 6 ماه حفظ نمود ليمو را با گازتري كلرات ازت تدخين مي
كنند تا فاسد شدن آن به حداقل برسد اگر با امولسيون 2-4 موم و آب پوششي به
ليمو داده شود دوره انبارداري آن افزايش مي يابد.
بعد از تميز نمودن ميوه آنرا با توجه
به كيفيت اندازه درجه بندي مي نمايند كه مقرارت درجه بندي متفاوت است در آفريقاي
جنوبي پرتقال وگريپ فروت را به 3 درجه
C
( واريته اسپين)، ممتاز، و استاندارد
درصورتيكه ليمو را به دو درجه ممتاز و استاندارد درجه بندي مي كنند.(4و1)
ارزشيابي ميوه براين اساس صورت گيرد.
ضخامت پوست و ظاهر آن 2- مقدار عصاره
3- مقدار قند واسيد بافت خوراكي 4- نداشتن هسته در كاليفرنيا مقدار قند به اسيد در
پرتقالهاي قابل فروش بايد 8 به 1 باشد در آفريقاي جنوبي رسيده بودن ميوه را با
مقداري اسيد در عصاره مي سنجند .
مثلاً در آفريقاي جنوبي پرتقالهاي
درجه يك بيد اين خصوصيات را دارا باشد.
ناول
والينا
سيد لينگ
مقدار عصاره
44
46
43
مجموع مواد جامد قابل حل ( درجه بريكس)
9
9
9
مجموع مواد جامد حل به اسيد
1/7
1/6
5/5
بسته بندي :
بسته بندي فرآورده ها از زماني آغاز
شد كه بشر به فكر تجارت فرآورده هاي گياهي و ميوه ها افتاد دو هدف بسته بندي عبارت
است از : 1- قرار دادن فرآورده در واحد هاي مناسب 2- حفاظت فرآورده به هنگام
بازاريابي و انبارداري
بسته بندي هاي اوليه در دورن جوب و
ساقه هاي علفي و مواد فيبري و مواد كنفي و پلاستيكي بود ولي بسته بندي جديد اين
شرايط بايد داشته باشد 1- استحكام مكانيكي كافي 2- نداشتن مواد شيميايي در بسته ها
تا اين مواد به فرآورده منتقل نشود 3- شكل و اندازه و وزن كافي براي جابجايي 4-
امكان خنك كردن فرآورده درون آنها وجود داشته باشد 5/0 استحكام آنها هنگامي كه در
رطوبتهاي بالا قرار مي گيردد نبايد تحت تاثير رطوبت دروني آنها باشد 6- ايمني
بسته و آساني باز كردن در باز كردن در بازاريابي 7- درصورت لزوم بايد محل
ورود نور وجود داشته باشد 8- كمتر بودن هزينه از محتويات دروني
ابعاد بسته : ابعاد بسته مهم است كه
اندازه شكل بايد استفاده اقتصادي از مواد استحكام لازم آساني و اطمينان در جابجايي
بارگيري و چيدن روي هم تامين مي كند نسبت مطلوب طول و پهنا 5/1 است بايد طبق
استانداردهاي بين المللي باشد حدود
kg
20
كه يك مرد به
راحتي بتواند جابجا كند (1)
در بسته بندي بسته ها نبايد زياد از
حد پر ستوند و اگر بصورت بارهاي معقول باشند مي توان در كيسه هاي ارزان و بسته
بندي كرد و در چيدن بسته روي هم بايد از لحاظ فضا اقتصادي باشد.
در كشورهاي پيشرفته مثل آمريكا ميوه
ها را درون دستمالهاي آغشته به دي فنيل آغشته مي كنند بعد روي جعبه ها را مهر مي
زنند ولي براي مصرف در بازارهاي نزديك آنها را درون كيسه هاي پلاستيكي خشك مي
ريزند(4)
بررسي كيفيت ميوه :
توسط ضرائب عددي كه به اسديته مقدار
ويتامين ، طعم و مزه، و مقدار عصاره درجه بريكس ، و... رده بندي مي كنند ولي
تاكنون هيچ پيشرتفت علمي درا ين زمينه عايد نشده است.
عوامل مهم در كيفيت براي مصرف كننده:
1- وضع ظاهري ، از حيث رنگ ، اندازه
شكل 2- حالت بي عيب بودن 3- بافت 4- طعم 5- ارزش غذايي. (1)
مشكلات محيطي پس از برداشت در ميوه
مركبات:
A
سرمازدگي مركبات در كل ميوه ليمو ها و گريب فروت حساسيت زيادتري نسبت به سرما
دارند در ضمن نارنگي
mandarin
حالت متوسطي نسبت به ديگر مركبات داشته و
دماي بحراني باعث خطراتي بر روي اين گونه ميوه ها مي شود كه اين درجه حرارت 15-10
براي گريپ فروت و ليموها و 5-1 سانتي كراد براي نارنگي و پرتقال مي باشد صدمه سرما
از صدمه يخ زدگي متمايز است كه سرما زدگي در بالاي نقطه فريز ( يخ زدگي ) است.
علايم : طبق بررسي هاي انجام شده
معلوم شده است كه در دماهاي مختلف عملكرد مختلف را بروز مي دهد و باعث از بين رفتن
ميوه مي شوند يكي از مسايل مربوط به پوست قهوه اي شدن اطراف ميوه است كه خسارت
شديدي به ميوه وارد مي كند كه بعضي مواقع بصورت سوراخهاي قهوهي اي پراكنده روي
پوست نمايان است يكي ديگر از موارد حالت آبكي شدن ميوه در هنگام سرمازدگي است
بطوريكه بافتهاي دروني و بيروني آن نرم و آبكي شده اند و بوي ترشيدگي از
آنها احساس مي شود در نارنگي و گريب فروت ابتدا پوست بي رنگ شده و بعد حالت قهوه
اي به خود مي گيرد. برروي ليمو ترش حالت
Albed
ايجاد مي شود كه در اين حالت پوست قهوه اي
مي شود .
بيولوژي : در سرمازدگي بافت موثر آن
زنده است و تغييرات بيوشيميايي برروي آن ديده مي شود ميوه هايي كه زير سايبان يا
برگهاي درخت هستند اين گونه مواد روي آنها پيداست تاريخ برداشت و دماي محيط يكي از
عوامل مهم است .
كنترل : يكي از راههاي جلوگيري از
صدمه سرما اين است با توجه به مشخصات ميوه از برداشتهاي ويژه استفاده مي شود و
ذخيره سازي در بالاي دماي بحراني، كه با اين عمل از شدت سرما به ميزان معيني كاسته
كه شامل كاهش خسارت رطوبت بوسيله استعمال روغن واكس انجام مي شود در مراحل بعد
ابتدا ميوه ها را چند روز در درجه حرارت بالا انبار مي كنند بعد دما را پايين مي
آورند بعضي از قارچ كنها ممكن است حساسيت را افزايش دهند در حاليكه تيابندازول
حساسيت را مي كاهد.(9)
كاربرد پس از برداشت محلول گرم
يتابندازول و ايمازاليل در كاهش سرمازدگي ليمو آب :
سرمازدگي پس از برداشت مركبات يك
مساله جدي است گريپ فروت ليمو آب و ليموشيرين كه از مركبات قابل رقابت ايران در
بازارهاي جهاني و منطقه اي هستند حساسيت زيادتري به سرما دارند با توجه به اينكه
آسيبهاي ناشي از سرمازدگي باعث كاهش ارزش بازار پسندي در مواردي سبب نابودي محصول
مي شوند روش خاصي براي جلوگيري از اين عمل وجود ندارد پس اين روش پژوهشي در
دانشگاه شيراز معرفي مي گردد.
جهت كاهش سرمازدگي ليمو آب برداشت شده
در قالب طرح آماري فاكتوريل در پايه كاملاً تصادفي با محلولهاي گرم تيابندازول و
ايمازاليل طي سالهاي 1372 – 1373 انجام شده كه ميوه ليمو آب در مرحله سبز و بالغ
ورزد از اين باغ تجاري در جهرم تهيه و به مدت 5-2 دقيقه در محلولهاي گرم 55-4-25
قرارداد شد با غلظت
ppm 1000
مناسب تربود كه اسيد اسكوربيك و اسيدسيتريك
ميوه ها دراثر سرما زدگي كاهش مي يابد. (6)
B
يخ زدگي مركبات
Freezing injury
اين اختلال در دماي پايين تر از نقطه يخ زدگي اتفاق مي افتد كه دما –
c 5/1
باشد يخ زدگي ممكن است قبل از برداشت محصول درباغ اتفاق بيافتد يا بعد از برداشت
در شرايط نامناسب انبارداري
علايم ميوه هاي يخ زده پوست انها قهوه
اي و حالت خمير مانند و شكننده به خود مي گيرند اما در اكثر نمونه ها اين حالت
بيروني مشخص نيست در نارنگي حالت كريستاله هاي يخ زوي پوست نمايان است در روي گريب
فروت بصورت شيري رنگ است بافت يخ زده خشك شده و باعث توسعه حفره هاي روي پوست مي
گردد.
بيولوژي : در بعضي نقاط جهان مثل
فلوريدا درخت مركبات در شرايط آب و هوايي گوناگون رشد مي كنند در زير آفتاب در
هواي آزاد درمناطق گلخانه اي كه ميوه مقدار زيادي از دما ي خود را از سطح فوقاني
به فضا ارسال مي كند و خسارت اساسي در اين مناطق به ميوه ها وارد مي شود در
صورتيكه در هواي طوفاني و يخ زدگي ميوه هايي كه بصورت تكي هستند خسارت روي انها
شديد تر است اما درقسمت انتهايي ميوه خسارت ممكن است كمتر باشد اگر در طول
حمل يا انبارداري يخ زدگي ايجاد شود ميوه هايي كه در نزديك تهويه قرار دارند خسارت
زيادي به آنها وارد مي شود
يخ زدگي باعث اثرات شديدي بر روي پوست
و گوشت وارد مي شود و باعث تخريب داخلي غشاء و كيسه هاي ترشحي مي شود افزايش رطوبت
در پوست نيز ديده مي شود باعث چروكيدگي و كم شدن آب ميوه مي شود در انبارها يخ
زدگي باعث از بين رفتن و پوسيدگي ميوه مي شود .
كنترل: درباغ استفاده از آبياري باراني
در هنگام يخ زدگي و استفاده از بخاري اگرچه اين ميزان محافظت نمي تواند عامل موثري
باشد ولي خسارت يخ زدگي ميوه ها در هنگام جمع آوري محصول كم مي كند و نگهداري ميوه
ها برداشت شده و تراكم كمتر بعد از برداشت براي دوري كردن از يخ زدگي مي توان به
وضعيت حمل و نقل نيز كرد.( 9)
لكه هاي روغني پوست مركبات:
اين گونه آسيبها معمولاً روي ليموها
اتفاق مي افتد و به مقدار كمي روي نارنگي و پرتقال ديده شده است اين گونه آسيبها
بررسي ها در بعضي كشورها از جمله ايتاليا ، آمريكا ، استراليا و مصر انجام گرفته
است اين آسيبها از شكل و اندازه مشخص شده و حالت زردي و سبزي و قهوه اي به پوست مي
دهند و غدد روغني بر روي بافتهاي آنها ديده مي شود اين آسيبها در
اندازه به چند ميليمتر تا چند سانتي متر مي رسد و ممكن است كل سطح ميوه را بپوشاند
بيولوژي : اگر ميوه مركبات درمحلي
قرار داده شود كه به آن فشار وارد شود از غدد آن روغن به خارج ترشح مي شود و اثرات
سمي روي بافتهاي اطراف بوجود مي آورند اين شكل بر روي اكثر ميوه ها در طول برداشت
زمستاني مثل زماني كه بارندگي ايجاد مي شود مخصوصاً اگر داري رطوبت باشد اين حالت
ديده مي شود .
كنترل. جدا كردن اتيلن هنگام برداشت
آسيبهاي كمتري درون ميوه مي گردد رطوبت خاك رطوبت اتمسفر يكي از عوامل اساسي
هستندميوهاينارس نبايد چيده شوند و يكي از نكات مهم اين است كه نبايد ميوه.را در
اوايل صبح زود و يا در هنگامي كه هوا با رندگي است برداشت ( 9 )
حالت حين و ترك خوردگي :
برروي ميوه ها حالت
Albedo
ايجاد مي شود و حالت پخي احساس مي گردد و پوست به راحتي حالت نارس در مي آيد كه
اين ميوه ها را نبايد برداشت براي كنترل آن يك ناهنجاري در پرتقال است كه بكاربردن
GA3
دوام پوست را از طريق فشرده كردن آن و به تاخير انداختن پيري افزايش مي دهد
(8)
بدشكلي :
اين عارضه در گريپ فروت باعث كاهش
مرغوبيت ميوه مي شود در ميوه هايي كه زود برداشت مي گردند آب آنها پس از برداشت
گرفته مي شود و حالت خشكي گرفته و پوست آنها به نرمي كنده مي شود.
كنترل : حفاظت در زمان برداشت كه
برداشت با دست و حفاظت از آفتاب و بد مهم است و بعد از برداشت گذاشتن در محلهايي
كه فشار را از روي ميوه ها برداشته شود. (8)
آسيب هاي مكانيكي به بافت :
آسيب مكانيكي به بافت مي تواند باعث
تسريع دراز دست دادن آب ميوه شود ضربه هاي وارده موجب آسيبهاي مكانيكي به بافت شده
سپس مواد گازي زيادتري از نقاط آسيب ديده خواهند گذشت بريدگيها از اهميت زيادتري
برخوردار هستند بدين صورت آنها موجب پارگي لايه محافظ سطحي شده و لايه هاي زيرين
بطور مستقيم در برابر هوا قرار مي گيرند.
آسيب وارده به سطح بافت مي تواند در
اثر حمله آفات و بيماريها صورت گيرد كه باعث از دست رفتن ميزان آب مي شود .
استفاده از انواع واكسها و پوشش هاي
مقاوم به آب درسطح پوست ميوه ها ميزان از دست دادن آب را كاهش مي دهد يا در بسته
بندي ها مناسب ميوه ها را قرار دهيم (1)
انبار : تاخير در قرار دادن فراورده
ها پس از برداشت در سردخانه سبب از بين رفتن كيفيت آنها خواهد شد نگهداري زياد از
حد در انبار با شرايط نامساعد نيز مضر است نگهداري فراورده در دماي بسيار پايين
فيزيولوژيكي يا سرمازدگي را در پي خواهد داشت سپس نگهداري در انبار بايد درشرايط
خنك همراه با تهويه صورت گيرد(8)
طبق تحقيقات انجام شده قارچ كش تكنو،
كاپتان ، ناويستين و كاغذ مومي در كنترل ضايعات انباري در گيلان انجام گرفت معلوم
شد كه بهترين اثر دركاهش پوسيدگي در انبار داشته اند
لفاف بسته بندي پلاستيكي : دراين روش
ميوه ها را بصورت تكي در داخل لفافهاي پلاستيكي نازكي گذاشته كه از جنس پلي اتيلن
هستند و تراكم پلي اتيلن بستگي به نفوذ پذيري
C1 –c9
و جذب آفتاب بستگي دارد وقتي مركبات را داخل لفافهاي پلاستيكي مي گذارند در بيرون
از يخچال نگهداري مي كنند كه مي تواند انبار موفقي براي هواي سرد باشد مدت انبار 4
ماه مي تواند باشد . (6)
ترابري و جابجايي : جابجايي سريع
فرآورده در جاههاي ناهموار به علت ضربات مكانيكي به فرآورده باعث ضربه به بافت
ميوه مي شود و دماها زياد باعث گرم شدن بيش از حد محصول مي گردند كه در اين شرايط
بايد تهويه صورت گيرد حمل فراورده در كاميونهاي رو باز سبب آفتاب سوختگي سطح
بخشهايي مي شوند كه در معرض آفتاب قرار دارند پس بايد بار را با پوشش مناسب پوشاند
تا موجب آفتاب سوختگي و هدر رفتن آب از ميوه نشود.(1)
گرم شدن متناوب : گرم شدن متناوب ( در
اتاق حرارت 1 روز در هفته گرم كردن ) مي تواند خسارت سرما را كاهش دهد. ولي
معمولاً روش عملي براي مقدار زياد ميوه در سطح تجاري نيست (8)
تعديل اتمسفر: افزايش
CO2
و كاهش غلظت
O2
روي تنفس و ديگر واكنشهاي متايوليكي اقر دارد بطور كلي پيش از هر گونه كم كردن
تنفس ، غلظت اكسيژن بايد از 10% كاهش درجه حرارت اكسيژن كمتري مورد نياز است در
اتمسفرهاي كنترل شده بويژه آنهايي كه داراي گاز كربنيك بالايي هستند از شكسته شدن
مواد پكتيني جلوگيري كرده بنابراين صنعتي بافت ميوه را تا مدت زيادي نگه مي دارند
و نگهداري فره ميوه ها را نيز مي بخشد(1) و(8)
افزايش رطوبت : روش موثري براي كاهش
از دست دادن آب ميوه هاست و استفاده از رطوبت نسبي بالا باعث رشد كپك در محيط مي
شود كه در مركبات به پوسيدگي آنها مي انجامد با استعمال قارچ كشها مي توان از اين
عمل جلوگيري كرد.
افزايش رطوبت نسبي هوا بوسيله پاشيدن
آب توسط آب پاشها بسيار ريز يا بوسيله فرستادن بخار انجام مي شود كه اين عمل
بوسيله دستگاه رطوبت سنج كنترل مي شود.
رطوبت نسبي 90% بهترين شرايط براي
نگهداري مركبات است چون دراين وضعيت پوست چروكيده نمي شود داراي ظاهر و كيفيت
دروني بهتر است . (8 و9)
اتيلن : با غلظتي زيادترا
ز1/0ميكروليتر تشديد پيري در ميوه هاي نافرازگرا ( مركبات ) شده و باعث اياد نابسا
مانيهاي فيزيولوژيكي شده مثلا نگه داشتن ليمو نمونه عملي در مورد مفيد بودن كمي
اتيلن در اتمسفر است زمانيكه اتيلن از انبار خارج كردند ليموهايي كه در هوا
نگهداري شده بودند داراي وضع ظاهري بهتر مقدار آب زيادتر و اسيد بيشتري نسبت به
حالتي كه اتلين در انبار بود.
همچنين ضايعات كپك كاهش يافت. البته
مركبات توليد اتيلن كمي مي كند اما اين مقدار توليد شده بوسيله كپكها در محفظه در
بسته انبار: به حدي مي رسد كه از لحاظ فيزيولوژيكي فعال است. (1)
كنترل ضايعات پيش از برداشت :
قبل از برداشت محصول بايد منابع
آلودگي را در باغ از ميان برد و محلبوپاشي پيش ازبرداشت به منظور كنترل يا از بين
بردن موجودات بيماريزا بكار برده مي شود بطوريكه اين عمل موثرتر از محلبوپاشي بعد
از برداشت است قارچهاي جنس پني سيليوم به مقدار زيادي در برابر قارچ كش بنز
يميدازول مقاومت نشان مي دهند بايد قبل از برداشت با قارچ كشهاي اين گروه
محلبوپاشي نشوند زيرا فرصت خوبي براي گزينش و رشد نژادهاي مقاوم فراهم مي آورد.
ميوه مركبات را نبايد پس از بارندگي و
شبنم سنگين برداشت كرد زيرا پوست به علت پرآبي آسيب مي بيند قبل از برداشت از جمع
آوري ميوه هاي ريخته شده در پاي درخت بايد خودداري كرد چون اين ميوه ها به علت
قرارگيري در شرايط مناسبي از رطوبت و دما و تاريكي محيط مناسبي براي رشد انواع
قارچها فراهم مي آورند . (1)
كنترل ضايعات پس از برداشت :
بوسيله تيمارهاي فيزيكي با شيميايي
صورت مي گيرد به منظور كنترل ضايعات پس از برداشت ميوه ميزان تاثير پذيري يك تيمار
به اين عوامل بستگي دارد : 1- توانايي رسيدن تجار يا عامل به مولد بيماري 2- مقدار
و ميزان حساسيت آلودگي 3- ميزان حساسيت فرآورده ميزبان
A
: تيمارهاي فيزيكي : ضايعات پس از برداشت فرآورده با دماهاي بالا و پايين 0
اتمسفرهاي تغير داده شده رطوبت مناسب ميدان مغناطيسي تابش هاي يونيزاسيون ، بهداشت
خوب و ايجاد حفاظت كننده هاي و زخم كنترل كرد
جابجايي و انبار كردن در دماي پايين
ممترين روش كنترل ضايعات پس از برداشت است و روشهاي ديگر بعنوان مكمل استفاده از
دماي پايين مي باشد و استفاده از ساير متغيرهاي محيطي به مقدار مقاومت بافت نسبت
به محيط بستگي دارد(8)
B
تيمارهاي شيميايي :
كنترل شيميايي ضايعات پس از برداشت
بخش مكملي از جابجايي و بازاريابي موفق ميوه در ايجاد تجارب جهاني مركبات به شمار
مي آيد ميزان كنترل ضايعات به خط مشي بازار ساني براي فراورده و نوع آلودگي بستگي
دارد مركبات به طور عمرطولاني پس از برداشت هستند هدف از اين تيمارها جلوگيري از
آلودگي اوليه و همچنين تكثير هاگها است موفقيت تيمارهاي شيميايي در كنترل ضايعات
به اين عوامل بستگي دارد 1- مقدار هاگ اوليه 2- عمق آلودگي و ميزان رشد آن 3- دما
و رطوبت 4- عمق نفوذ ماده شيميايي به درون بافت
ماده شيميايي كه بكار مي بريم نبايد
براي گياه سمي باشد تا موجب آسيب بافتها شود وبايد طبق قوانين مجاز مواد افزودني
باشد
كلرماده شيميايي است كه آب شستشو
دهنده اضاف مي كنند يا تركيبات گوگردي كه سبب از بين بردن قارچها و باكتريها مي
شود بعد از شستشو اين مواد بصورت تزريق درون جعبه يا بصورت مخلوط در واكسها بكار
مي برند.
كپكهاي سبز و آبي بيماريهاي عمده پس
از برداشت در مناطق مرطوب و ساحلي هستند كه ابتدا لكه هاي رنگ پريده روي پوست
ايجاد مي شود و پوست اين محل نرم و لهيده مي شود و تمام سطح ميوه را مي پوشاند و
ميوه آلوده را به منبعي از اسپور قارچ تبديل مي كنند كه در محيط مرطوب و باراني
ميوه پوسيده پاره مي شود و در صورت وزش باد از هواي خشك اسپورهاي آن جابجا مي
شوند.(1)
راه مبارزه برداشت در هواي خنك و خشك
2- جلوگيري از زخم كردن ميوه ها 3- جداكردن ميوه هاي آلوده 4- آغشته كردن كاغذهاي
پوشش بادي فنيل 5- ايجاد روش هيدروكولينگ در دوره انبارداري 6- بكار بردن اشعه
گاما در دوره انكوباسيون 7- شستن ميوه ها در آب گرم و صابون، محلول جوش شيرين ،
محلول ارتوفنيل فنات سديم با تتراكلرواتان – تري كلروازت تدخين مي كنند.
گونه هاي پني سيلوم با توليد اتيلن
موجب تغيير رنگ و رسيدن سريع ميوه سالم در انبار و جعبه بسته بندي مي شود.
تركيب بتابند ازول ده سال پيش معرفي
شد در غلظت پايين قارچ كش خوبي است ولي در برابر پوسيدگي باكتريايي موثر نيست .
بنوميل ضايعات ليمو را به مدت شش ماه
در دماي
c 13
به خوبي كنترل مي كند براي آغاز درمان مركبات پس از برداشت معرفي مي شود كه كپكها
و پوسيدگي ترش راكنترل مي كند. كه عمل تيماربا اين قارچ كش بايد 24 ساعت بعد از
برداشت باشد.
تركيب
HOPP
يا ارتو – فنيل ضايعات مركبات رابه خوبي كنترل مي كند ولي باعث لكه سوختگي شديد در
پوست ميشود.
روش گرما درماني در التيام و كاهش
پوسيدگي پس از برداشت ميوه ليمو شيرين موثر است ولي در مورد ليمو ترش موثر واقع
نمي شود. (8)
واكسن زدن :
فراورده هايي كه داراي سطح واكسي براق
هستند به كندي آب خود را از ديت مي دهند ولي مركبات سرعت چروكيده مي شوند و
بازارپسندي خود را در درون انبار و بازاريابي از دست مي دهند پس بايد بعد از شستشو
و خشك كردن واكش زده شوند واكساي موجود در بازار منابع نفتي و گياهي بدست مي آيند.
واكس كارنابا سبب درخشندگي فراورده ها
مي شود و از مهمترين واكسهاي تجارتي مي باشد كاربرد واكسها براي دو منظور است
1-كاهش از دست دادن آب و كيفيت 2- كاهش ميزان چروكيدگي و بهبود وضع ظاهري
كه با بكاربردن واكسها ميزان از دست
دادن آب را مي توان در شرايط تجاري 30-50 درصد كاهش داد محلولپاشي بصورت مه يا كف
در سطح فرآورده بكار برده مي شود يا ميوه ها را از درون تانكهايي كه امولسيون واكس
داد مي گذرانند كه لايه واكسي بايد نازك باشد تا تبادل گازي صورت گيرد بعد از واكس
زدن فرآورده را خشك مي كنند بعد بسته بندي مي كنند. (4)
گندزدايي :
گونه مگس كه ميوه از خانواده
Tephritid
است به فراورده هاي باغباني حمله مي كند و مي توان به طور جدي سبب از بين بردن
تجارت ميوه در كشورها مي شود كشورهاي وارد كننده غالباً قرنطينه هايي به عنووان
بازدارنده در برابر ميوه هاي توليد شده در مناطقي كه نگراني در مورد حشرات شناخته
شده وجود دارد ايجاد مي كنند به منظور داد و ستد فرآورده ها كشور هاي صادر كننده
بايد تجارهاي گندزدايي ايجاد كرد تا كشورهاي وارد كننده را از نظر تخم هاي زنده ،
لارووشفيره حشرات مطمئن كند اما نبايد براي فرآورده و مصرف كننده مضر باشد و
بكارگيري آنها بايد مقرون به صرفه باشد
روشهاي گندزدايي شامل بكارگيري مواد
شيميايي و فيزيكي تيمارهاي اشعه به منظور حذف حشرات از فراورده گسترش يافته است.
تدخين با فرآورده هاي گازي شكل مهمترين روش گندزدايي است كه در مدت 4-2 ساعت با
A.D.B
با غلظتي بين 22-18 گرم در هر متر مكعب فراورده گنزردايي مي كند
عقيم كننده هاي گازي شكل منل
اكريلونيتريل- كربن تتراكلريد – اتيلن دي بروميد در بازار وجود دارند حشرات و كنه
هايي كه توسط ميوه حمل مي شوند.
Aonidiellaaurantril
به نام فارسي سپردار قرمز مركبات كه ميزبان
عمومي آن خود مركباتند
Lepidosaphes baokii
با نام عمومي سپرداز سنجش كه ميزبان آن
مركباتند.(1)
انبارداري مركبات :
تاثير دما بر عمر انباري داري:
دماهايي كه براي انبارداري مركبات توصيه مي شود نزديك به نقطه بافت ميوه ها هستند
گريپ فروت تانجلو بيشتر به صدمه حساس هستند در درجه هستند در درجه بعدي ليمو-
نارنگي – پرتقال
گريپ فروت و ليموها بايد در دماهاي
بهينه پرتقال و والينا وليمو براي 3 ماه نگهداري مي شوند پرتقالهاي ناول 2 ماه و
نارنگي ها بسته به زخم بين 1 تا 2 ماه انبار مي شوند .
ضايعاتي كه بر اثر سرما در برداشت
زودهنگام ديده مي شود مثل اثر آنها ناشي از پير شدن است پرتقالهاي ناول اغلب در
دماي
c3
ميزان خسارت ناشي از ضايعات كپك به حداقل مي رساند تانجلوها بيشتر به سرما حساسند
و انبارداري در دماي
c10
عمر انبارداري را محدود و به 4 تا 6 هفته مي
كند هنگامي كه در دماي
c12
ذخيره مي شوند خسارت سرمازدگي كم مي شود
وتانجلوها در دماي بين
c5-3
به مدت 6 هفته درمغازه ها انبارداري مي
كنند.
انبار ليموها را به طور مداوم در دماي
c12
مي تواند پوست ، رنگ زرد روشن را توسعه دهد اما با متناوب ظاهر شدن دما بين 2
c
براي 3 هفته و 13
c
براي يك هفته مي توان ليموها را 6 ماه بدون صدمه انبار كرد.(8)
2 تاثير رطوبت بر انبارداري : با
افزايش رطوبت نسبي محيط و رساندن آن با آب پاشي به 90% مي تواند مانع از هدر رفتن
آب ميوه مركبات در انبار شود البته در اين محيطها براي جلوگيري از رشد قارچها بايد
قارچ كش مناسب بكاربرد تا ميوه ظاهري آراسته و كيفيت دروني بهتري داشته باشند. (8)
3تاثير
O2
بر انباردري : بطور كلي با افزايش دما ميزان تنفس در ميوه ها بالا مي رود كه به
مقدار زيادتري
O2
در محيط نياز پيدا مي كنيم پس بايستي غلظت
O2
را به كمتر از 10% رسانيد يا با تعديل
اتمسفر و وارد كردن گاز
Co2
در انبار از شكسته شدن مواد پكتيني ميوه ها
جلوگيري كرد و سفتي بافت ميوه ها را براي مدت ها نگه داشت. (8)
انبار داري :
ابتدا ميوه ها را درجه بندي بعد شستشو
و ضد عفوني مي كنند آنها را درون كاغذها با پلاستيكها مخصوص داخل كارتن يا صندوق
مي گذاريم و بهتر است جنس صندوق از چوب گز نباشد زيرا باعث كپك زدگي مي شود(4)
بارگيري انبار:
اگر انبار بيش از مقداري كه براي
بارگيري روزانه آن طراحي شده است بارگيري شود خنك شدن فرآورده هاي به كندي
انجام مي شود عمر آنها كاهش مي يابد و چروكيدگي درميوه ها مي رود سپس فرآورده هاي
گرم را نبايد نزديك به هم چيد و خنك كردن فرآورده هاي گرم به كمك پنكه ها قوي و
دماي پايي در جلو توده و مكنده اي در سو ديگر قرار داد تا هوا به راحتي از دورن
انها عبور كند
انبار داري منظم و اضافي و بازاريابي
خوب : نگهداري زياد از حد فرآورده در انبار يكي از معايب كلي در نگهداري فرآورده
در سردخانه مي باشد عمليات بازرساني خوب هنگامي است كه فرآورده هايي كه مدتي
نگهداري مي شوند بطور مرتب از اوايل انبارداري تا اواخر فصل فروخته شوند.
به منظور دستيابي خوب فراورده را
براساس مدتي كه انتظار مي رود كيفيت خود را حفظ كند به تدريج جدا كرده و مي فروشند
فراورده اي كه اول انبار شده بايد زودتر فروخته شود.
انبارداري بيش از حد فرآورده را مي
توان به وسيله كنار گذاشتن مقدار اندكي از فرآورده هاي گوناگون به حداقل رساند
بدين صورت كه نمونه اي از آنها را متناوباً به دماي اتاق معمولي منتقل كرده و با
مشاهده نخستين نشانه هاي فشار آن بدون هيچ گونه تاخير تمام بخش جدا شده و براي
فروش به با از ارسال مي شوند(1)
بهسازي :
سالن سردخانه بايد در پايان هر فصل
نگهداري به ور كامل تميز و در صورت لزوم ضد عفوني شود تا خطرات كپكها كاهش يابد
ديواره ها و كف انبارها را مي توان با محلول هيپوكلريت سديم و به دنبال آن گاز
آلدئيدفرميك تدخين كرد.
جعبه هاي كپك دارو آلوده را بايد پيش
از استفاده دوباره بوسيله بخار آب و يا قارچ كش تميز و ضد عفوني كرده ماشينهاي
درجه بندي منبع مهمي از آلودگي هستند به ايجاد پوسيدگي در انبار منجر مي شوند
اينها و ديگر وسايلي كه براي جابجايي ميوه بكار مي روند نياز به بازرسي منظم داشته
و درهر احتمال آسيب رسيدن به فرآورده وجود دارد پس بايد تميز شوند و با قارچ كش
محلول پاشي كنيم.(4)
بررسي اثر تيمار حرارت و اتمسفر تغيير
يافته در بسته هاي ميوه بر روي فيزيولوژي و عمر انباري مركبات :
در اين تحقيق اثرات متقابل تيمارهاي
مركب پيچيدن ميوه در پلي اتلين (
Shrink Wrapping
) ، گرماي ملايم (
Curing
)
با 3 روز حرارت 36
c
تيمار حرارت قرنطينه اي (
Quarantine
Heat Disinfestation
Treatment
) با 42 دقيقه حرارت و اتمسفر تغيير يافته (
Modified Atmosphere
Packaging
يا
MAP
)
با 3%
O2
و5%
CO2
در قالب يك طرح آماري كاملا تصادفي با 5 تيمار و 3 تكرار در دو زمان متفاوت 6 و 10
هفته در دماي 12
c
سردخانه برروي دو رقم صادراتي پرتقال واشنگتن ناول و والنسيا مورد مطالعه قرار
گرفت پرتقال واشنگتن ناول در تيمار
MAP
به شدت دچار صدمات پوستي ناشي از حرارت
قرنطينه اي (
Heat injury
)
گرديد در حالي كه پرتقال والنسيا نسبت به اين تيمار مقاوم بود و هيچ گونه آثار و
صدمات پوستي (
Pitting
) از خود نشان نداد.
تيمارهاي
Curing , shrink wrapping
به طور معني داري (1%) باعث كاهش بيماريهاي حاصل
Penicillium sp
در تمام تيمارها گرديد در بين تيمارهاي مركب در پرتقال واشنگتن ناول2 تا 10%
بيماري مشاهده، درصورتي كه در شاهد 100% ميوه ها دراثر اين بيماريها از بين رفتند
درصد الكل (
Ethanol
)
در تيمار
MAP
بيماري
SER (Phomopsis citri
) را به طور قابل ملاحظه اي ( در سطح
5% ) در پرتقال واشنگتون ناول افزايش داد ولي برروي پرتقال والنسيا اثر معني داري
نداشت تيمار حرارت قرنطينه اي برروي كيفيت ميوه ها و اين بيماري اثر معني داري
نداشت به طور كلي تيمار مركب
Curing,Shrink
Weap
گرماي فرنطينه اي
و
MAP
اثر بسيار نامطلوبي بر روي كيفيت ميوه ها نداشت و طعم و مزه و ارزش مصرف يك
همبستگي منفي بين درصد الكل و نمره، طعم و مزه وقابليت قبول عمومي در هر دو رقم پس
از 4و8 هفته طبيعي بود ، اين همبستگي در ميان درصد الكل و نمره قابليت قبول عمومي
در پرتقال والنسيا در سطح 5% معني دار شد. (6)
حمل و نقل سردخانه اي :
حمل و نقل مواد با وسايل نقليه يخچال
دار يا سردخانه اي يكي از راههاي كاهش ضايعات ميوه هاست در طي حمل و نقل بايد فضاي
اقتصادي طراحي شده در وسايل نقليه حفظ شود در اثر اين كار هواي تنفس ميوه ها تخليه
مي شود اين عمل براي مسافرتهاي خيلي دور نقش بسزايي دارد بر طبق قوانين ارائه شده
خنك كردن اوليه و گردش هوا و حداكثر دماي باركردن اختصاصي است كه بايد رعايت
شود.(1)
منابع
1- راحمي مجيد 1377 – فيزيولوژي پس از
برداشت، انتشارات دانشگاه شيراز
2- زرين فلم محمود 1368 – باغباني خصوصي
مجتمع آموزشي عالي بيرجند
3- فتوحي رضا 1379 پرورش مركبات در
ايران – انتشارات دانشگاه گيلان
4-ميداني جواد و هاشمي دزفولي ابولحسن
1376 :
فيزيولوژي پس از برداشت
– انتشارات سازمان
تحقيقات ، آموزش و ترويج كشاورزي
5- اصول تغذيه مركبات مهندس سلطنت
خويي : مركز تحقيقات كشاورزي مازندران
6- خلاصه مقالات اولين لنگوباغباني
ايران 27 شهريور 1375
-
Sonwdown Annal 1990A.colour Atlas of post Harvest7
Vol : 1 wolf scientific ltd
"RTL">
texas %20 citrus%20citrus%20-%20perations.com- 8
"RTL">
chilling%20 of%20Grapfruit %20and
%20its %20control .com
agri84.blogfa.com