فضای سبز شهری، بخــشی از فــضای باز شهری است كه عرصه های طبیعی یا اغلب مصنوعی آن، زیر پوشش درختان، درختچه ها، بوته ها، گلها، چمنها و سایر گیاهانی است كه بر اساس نظارت و مدیریت انسان، با در نظر گرفتن ضوابط، قوانین و تخصص های مرتبط با آن، برای بهبود شرایط زیستی، زیستگاهی و رفاهی شهروندان و مراكز جمعیتی غیر روستایی، حفظ و نگهداری یا احداث می شوند.از دیدگاه شهرسازی، فضای سبز شهری عبارت است از بخشی از سیمای شهر كه از انواع گیا هان تشكیل یافته است. در صورتی كه از فضا های آزاد شهری كه متضاد فضا های ساخته یا ساخت فیزیكی شهر است، صحبت كنیم در این صورت فضا های بالقوه جهت توسعه فضای سبز شهری مطرح می شود.به طور كلی فضای سبز برخلاف معنایی كه ممكن است در ذهن ایجاد كند، تنها محل دارای درخت و گیاه نیست، بلكه نماد و سمبلی از تفكرات فرهنگی و اجتماعی یك جامعه است. مكان ظهور فضای سبز تنها پارك ها را در بر نمی گیرد، بلكه باغ ها، باغچه های خصوصی، نوار سبز حاشیه شهر ها و حتی خیابان ها و گورستان ها را نیز شامل می شود. همین طور فضای سبز، اماكن فرهنگی (كتابخانه، تئاتر و )، اماكن مذهبی، محلی برای انواع بازیها و ورزش های مختلف، محلی برای الهام گرفتن از طبیعت جهت سرودن شعر، نقاشی، عكاسی و را نیز شامل می شود.ضروری است قبل از هر اقدامی درباره فضای سبز شهری، شرایط خاص آب و هوایی كشور را در انتخاب گونه های مناسب به طوری كه همگام با طبیعت باشد مورد توجه قرار داد و شرایط محیطی و اقلیمی را نیز شناسایی كرد.
![]()
![]()
تدوین برنامه مشخص برای فضای سبز در شهر ها و رفع كاستیها در برنامه ریزی های كلی، می تواند از گسترش سلیقه ای، تقلیدی و اتفاقی اینگونه فضا ها جلوگیری كرده و ما را از خطای برنامه ریزی و محاسباتی دور كند.در سالهای اخیر در كشور ما آنچه بیش از هرچیز در بخش مدیریت فضای سبز شهرداری ها مطرح بوده، ایجاد فضا های سبز جدید و توسعه آنها بود ه است. این در حالی است كه حفظ و نگهداری فضا ها و گونه های گیاهی كه در واقع پتانسیل فضای سبز شهری ما را تشكیل می دهد، می تواند از شتاب توسعه و خلق فضا های جدید جلوگیری كند.طرح های توسعه شهری امروز خود، عواملی برای تخریب فضا های سبز موجود شهر ها هستند. این طرح ها اغلب بدون توجه به توان موجود تهیه می شوند و به همین دیدگاه باعث می شوند مسیر ها یا فضا های سبزی كه به طور طبیعی در حاشیه آبراه، قنات یا رودخانه ای شكل گرفته است تخریب شوند و به كاربری های مسكونی یا كاربری های دیگر اختصاص یابند و در عوض زمین های دیگری به عنوان فضای سبز پیش بینی می شوند كه گاه تملك و تخریب آنها سالها طول می كشد. آنچه باید مورد توجه قرار گیرد حجم سبز و ذخیره سبز است نه سطح سبز . بنابراین ضروری است همانگونه كه در مورد ساخت كالبدی بخش بی جان شهر برنامه ریزی صورت می پذیرد و پیرامون آن به تعمق می پردازند، در مورد برنامه ریزی بخش جاندار نیز باید برنامه ریزی كرده و به تفكر پرداخت.از بین خدمات و تسهیلات مختلف شهری، فضاهای سبز و پارك های شهری نه تنها به دلیل اهمیت تفریحی آنها بلكه به علت نقش مهمی كه در حفظ و تعادل محیط زیست شهری و تعدیل آلودگی هوا دارند و همچنین باعث كاهش تراكم و پرورش روحی و جسمی و آسایش (روانی) شهروندان می شوند، مورد توجه بوده اند. لازم به ذكر است امروزه گسترش فضای باز شهری كه فضای سبز، قسمت اعظم آن را در بر می گیرد، به عنوان یكی از عناصر بافت شهر در جهت كاهش آسیب پذیری شهر و افزایش كارایی بافت شهری در برابر زلزله مورد توجه است. متاسفانه در كشور ما در طرح های توسعه شهری (طرح های هادی و جامع) هر چند به حفظ فضای سبز موجود شهری توجه می شود، ولی اجرای این طرح ها عملا موجب تخریب بخشی از فضای سبز طبیعی شهر می شود.توسعه شهری در دهه های اخیر چنان بوده كه منجر به ایجاد ناهماهنگی در چگونگی استفاده از زمین های شهری شد ه است.
![]()
![]()
از بین خدمات و تسهیلات مختلف شهری، فضا های سبز شهری علاوه بر پایین بودن سرانه شان در مقایسه با معیارهای شهرسازی، از اصل توزیع عادلانه تبعیت نمی كنند. این در حالی است كه با شناخت پتانسیل موجود در برنامه ریزی فضای سبز، می توان به حفظ و نگهداری موجودیت فضای سبز در شهر ها تاكید داشت، سپس توسعه آن را مدنظر قرار داد. لازمه این امر توجه به طرح های توسعه شهری و برنامه ریزی برای فضای سبز در قالب سبز این طرح هاست. در طرح های توسعه شهری باید وضعیت فضای سبز هر شهر در بلند مدت، چشم انداز سرانه فضای سبز بر حسب جمعیت، شرایط زیست - محیطی، شرایط اقلیمی، صنایع، فرودگاه ها، ویژگی ها و امكانات موجود با توجه به جمعیت و توسعه فیزیكی شهر و روشن شود. هدف اصلی تلفیق عملكرد های كالبدی، زیست محیطی و اجتماعی فضای سبز است كه می تواند بهترین بازده را داشته باشد و در پیوند با نیاز های جامعه شهری باشد. در انتها باید گفت، توجه به امر مشاركت مردم در امر گسترش فضا های سبز بسیار حائز اهمیت است و همواره باید مورد توجه قرارگیرد.
منبع : وبلاگ فضای سبز