1- مقدمه :
مهمترین مسئله در احیاء و جنگلکاری کاشتن نهال می باشد . برای رسیدن به هدفهای پیش بینی شده در تولید و کاشت نهال و بیشترین اهمیت را کیفیت بذری که کاشته می شود و عوامل کاشت به عهده دارند .
اساسی ترین کار درشروع جنگلکاری در تولید و استقرار نهال خواهد بود و با توجه به اینکه جنگلکاری پر هزینه و بسیار پر زحمت می باشد لذا باید نهال مناسب که از بذر مناسبی تولید شده باشد به عرصه کاشت منتقل شود . برای تشریح اهمیت موضوع ضرورت تولید بذر مناسب و عواملی را که در کاشت نهال دخالت دارند مختصراً توضیح می دهیم.
امروزه نسبت حجم ریشه به سابقه به عنوان شاخص برای تعیین کیفیت نهال به کار می رود علاوه بر این عوامل دیگری مانند قطریقه و سیستم ریشه ای مطلوب مورد نظر می باشد و درتعیین نسبت زنده مانی نهال موثر خواهد بود . هنگامی این شرایط فراهم خواهد شد که تکنیکهای مختلف مانند هرس ریشه ، باز کاشت کردن ، آبیاری کردن ، کود دادن و سایر عوامل دیگر به موقع انجام شود .
بخصوص داشتن اطلاعاتی در مورد مبداء بذر خصوصیات ژنتیکی بذر و نهال ضروری است .
اگر تولید نهال ونهال کاری بدون آگاهی از مبداء از مبداء و ژنتیک بذرانجام شود امکان دارد که این نهال کاری در قدمهای اولیه مستقر شود ولی این عمل موقتی بوده و ممکن است بعداً با شکست روبرو شود . بهر حال مبداء و ژنتیک بذر باید روشن و مشخص باشد و مهمترین عامل استقرار بعدی نهال و درصد زنده مانی نهالکاری کاشته شده خواهد بود .
در این مقاله تحت این شرایط و اصول اساسی در مورد تکنیک های تولید نهال در نهالستان اطلاعاتی دراختیار خوانندگان قرار خواهد گرفت .
2- تکنیکهای کاشت :1-2- انتخاب محوطه بذرکاری :بسترهای کاشت وبازکاشت در واقع بسترهایی هستند که نهالستان به منظور بذرکاری و انتقال نونهال ها آمده می شوند برای کاشت گونه ای حساس محل کاشت در قسمتهای محافظت شده تغییرات جوی درنهالستان انتخاب می شود . به طوریکه نور خورشید صبح به آن نتابد و قسمت خواص فیزیکی باعث افزایش مواد غذایی خواهد شد . برای خاکهای شنی درصد مواد آلی مناسب 2 % و برای خاکهای سنگین 3% توصیه می شود .
درصورتیکه درصد مواد آلی کمتر از مقادیر ذکرشده باشد خواص فیزیکی و ساختمان خاک نامناسب بوده و مواد غذایی آن کم می باشد . البته متقابلاً درصورت زیاد بودن درصد مواد آلی نسبت ازت به کربن بهم خورده و این نسبت بالاتر از نسبتی خواهد بود که مناسب فعالیت میکروارگانیسم های خاک میباشد . دراین صورت فعالیت آنها افزایش پیدا کرده و ازت زایدی آزاد شده و باعث کاهش فسفر درخاک می شود . بهمین دلیل باید تجزیه خاک قبل از اضافه کردن مواد به خاک انجام شود ومقدار عناصری که به خاک باید اضافه نمود بر اساس گونه ای که تحت کشت خواهد شد تعیین شود .
2-2- آماده کردن بستر کاشت :بذر پاشی و جوانه زدن بذر موقعی آسان خواهد بود . که بستر بذر کاملاً تسطیح شده و از شنهای درشت و باقیمانده گیاهان و کلوخه های سخت پاک شده باشد . بستر بذر یا وسیله کارگر آماده میشود و یا با استفاده ازماشین آلات مخصوص مهیا می شود . سطح بستر بذر میبایست کاملاً صاف بوده و امتداد آن در یک خط مستقسم باشد ، رعایت این مساله برای انحام عملیات مکانیزه کاملاً ضرورت دارد . معمولاً عرض 20/1 مترو فاصله بین بستر های بذر یا راهرو 40 سانتیمتر در نظر گرفته می شود . طول بستر های بذر تابع طول قطعه می باشد .
اختلاف ارتفاع بستر بذر یا راهروها در شرایط معمولی 10 سانتیمتر و درشرایطی که مساله زهکشی خاک مطرح باشد 25- 30 سانتیمتر در نظر گرفته می شود . شیب طولی بسترهای بذر نباید بیشتر از 3 درصد باشد .
شرایط زهکشی در سطح خاک و عمق خاک ، فرسایش و برآورد اقتصادی در سیستم آبیاری نکات مهمی هستند که در طراحی روشهای آبیاری در بسترهای بذر میبایست در نظر گرفته شود .
در شرایط زهکشی نامناسب بسترهای بذر در امتداد شیب استقرار پیدا میکنند و در شرایطی که خطر فرسایش به وسیله جریانهای سطحی و بارش وجود دارد بسترهای بذر در امتداد خطوط کشوری احداث خواهد شد . موقعیکه شرایط زهکشی و سایر شرایط مناسب باشد بسترهای بذر باید عمود بر جهت باد قرار گیرند .
3-2- ضد عفونی کردن بستر بذر :گاهی ضرورت دارد که بستر های بذر علیه آفات و بیماریهای مختلف و علف های هرز بذرکاری شده از سرمای بهاره و یخ زدگی سطح خاک درامان باشد . قسمتهایی از نهالستان که ذکر شده برای کاشت و بازکاشت سوزنی برگان مناسب است و کلاً باید به این نکته توجه داشت :
در اراضی زیر کشت سال قبل کاشت بذر مناسب نیست و قطعاتی که به صورت آیش زیر کود سبز قرار داشته است مناسب تر می باشد . خاکهای ماسه ای لومی مناسبترین قطعه نهالستان برای بذرکاری است و درصورتیکه چنین قطعه ای در دسترس نبود می توان با اضافه کردن ماسه و کمپوست و پیت نسبت به اصلاح خاک اقدام نمود مساله حاصلخیزی در انتخاب قطعه مهمترین مساله میباشد و لی در خاکهای بسیار حاصلخیز نیز نهالها رشد قدی کرده و ریشه ها توسعه مطلوب را پیدا نمیکنند و این ریشه ها قادر به تغذیه نهال درمرحله استقرار در زمین اصلی نخواهند بود . یکی دیگر از نکاتی که باید رعایت شود زهکشی خوب خاک بستر کاشت میباشد زیرا درصورت ضعیف بودن زهکشی ریشه ها خواهند پوسید . بادگیر نبودن قسمتهای انتخاب شده نیز یکی از عوامل موثر خواهد . به هر حال در صورتیکه قطعه دیگری وجود ندارد باید به وسیله بادشکن های مصنوعی یا بادشکن سبز محافظت شود .
4-2- آماده کردن خاک برای کاشت :قطعات انتخاب شده برای آماده سازی بستر کاشت میبایست به خوبی شخم خورده و به وسیله روتیواتورودیسک کلوخ ها خورد شده و خاک زیرین نیز شکسته شده و تسطیح شود . این عمل جند بار قبل از کاشت باید انجام شود . برای رسیدن به این هدف قطعات مورد نظر اگر برای کشف پائیزه آماده میشوند در مرداد ماه و اگر برای کشت بهاره آماده میشوند در پائیز عملیات مربوطه انجام شده در صورتیکه در قطعات مربوطه کود سبز کشت شده باشد در بهار پس از گل دادن باید برگردانده شده و 2 تا 3 بار شخم بفاصله 2 ماه و حداقل سه نوبت این کار انجام شود .
برای کشت سوزنی برگها خاکهای سندی لوم یالومی سند مناسبترین بسترهای کاشت هستند .
نسبت سیلت و خاک رس در نهالستانها 25-10% برای سوزنی برگها و 35% برای پهن برگها توصیه میشود . خاکهای سنگین تغذیه را کاهش داده و جلوی توسعه خوب نهال را میگیرد ، برای استفاده از چنین خاکهائی ماسه و مواد مختلف آلی میبایستی بمصرف برسد.
بهمین منظور برای تغییر بافت خاک با اضافه کردن ماسه و مواد آلی و شخم و مخلوط کردن یکنواخت آن تا عمق 30 سانتیمتر عملیات انجام شود . مواد آلی که به مصرف خواهند رسید عبارت خواهد بود تا عمق 30 سانتیمتر عملیات انجام شود . مواد آلی که به مصرف خواهند رسید عبارت خواهد بود از کود کمپوست ف خاک پیت ، کود حیوانی و کود سبز . این مواد ضمن بهبود نماتورها ضد عفونی شوند . برای گرفتن نتیجه بهتری از عملیات ضد عفونی کردن ، بذر کاری معمولاً پس از هوادهی خاک به معمل میآید . کلیه عملیات آماده سازی بستر بذر میبایست قبل از ضد عفونی کردن انجام شود . در بازار چند نوع ضد عفونی کننده شیمیائدی وجود دارد که همه آنها اثر مشابه دارند ، نام بعضی از آنها بشرح زیر است :
الف – CP- chorapicrin
ب – DKTT- molhyl isoihlocynatc
ج – MBR- methyl bromide
5-2- نگهداری بذر :پس از جمع آوری بذور تحویل شده به نهالستان ها امکان استفاده یک باره از آنها در نهالستان وجود ندارد . در این صورت اضطراراً بذور باید در ظروف در بسته در حرارت 4 درجه سانتیگراد نگهداری نمود . در صورتی که بخواهیم مدت طولانی تری بذر را نگهداری کنیم رطوبت نسبی 7-10% و در 15 درجه سانتیگراد به مدت 4 تا 5 سال قابل نگهداری هستند .
بذور جنگلی که دارای پوشش سخت هستند ماننند کاج بادامی ، پیسه آ و لاریکس را میتوان حداقل بمدت 5 سال با رطوبت 8% در ظروف دربسته در حرارت 4 درجه سانتیگراد نگهداری نمود . در صورتی که بخواهیم مدت طولانی تری بذر را نگهداری کنیم رطوبت باید کمتر از 6% باشد .
بذور درختان افرا ، زبان گنجشک ، نمدار ، توسکا و ممرز ، آکاسیاونارون در شرایط طبیعی تا یکسال قابل نگهداری و ذخیره هستند ، برای نگهداری برای مدت طولانی تر ظروف دربسته با رطوبت 7- 20% و حرارت 4 درجه سانتیگراد بذر را نگهداری مینمایند .
بذر خیلی از درختان و بوته ها در هفته های اول یا ماههای اول قادر به جوانه زدن نیستند و حتی اگر شرایط اپتیمم را برای جوانه زدن فراهم کنیم جوانه نخواهند زد . دو دلیل برای اینکار وجود دارد، اولین دلیل پوشش سخت بذر میباشد که به عامل خارجی موسوم است و دومین دلیل که عامل داخلی یا فیزیولژیکی میباشد ممکن است به چنین یا آندوسپرم دانه مربوط باشد.
الف – موقعیکه پوسته بذر سخت باشد هوا واکسیژن قادر به رسیدن به چنین نیستند و چنین قادر به آمدن از پوسته بذر نیست . برای رفع این اشکال ممکن است بذر استراتیفیه نمود و یا بمدت معینی بذر را در آب جوش قرار دارد یا در اسید سولفوریک قرار داده و نهایتا، از روشهای مختلف خراش بذر استفاده نمود . برای از بین بردن عامل جلوگیری کننده از جوانه زدن 12 تا 24 ساعت بذر را در آب جوشیده نگاه میدارند ، این روش برای اقاقیا سیاه بکار میرود .
ب ) در خیلی از گونه های درختی عدم جوانه زدن بعلت عدم رشد کافی چنین یا دوره خواب و استراحتی باشد که چنین به آن نیاز دارد . مخصوصاً در پهن برگها علت جوانه زدن سخت بذر بهمین دلیل میباشد . چنین گونه هائی عبارتند از : بلوط ، زبان گنجشک ، ممرز ، افرا و غیره . برای جوانه زنی مطلوب بذرها باید ا ستراتیفیه شوند .
در بعضی گونه ها اندوسپرم سخت بوده و مخصوصاً در شرایطی قرار دارد که قادر به تغذیه چنین نیستند نمدارو ممرز گونه هائی هستند که جزو این گروهند . برای شکستن عواملی که مانع جوانه زدن این گونه بذرها هستند با روش سرما دادن استراتیفیه نمود .
6-2- پوشش دادن پوسته بذر و ضد عفونی کردن قبل از کاشت :در بسیار از بذرهای سوزنی برگ بمنظور جلوگیری از خسارت پرونده ها و جوندگان وسایر حیوانات بدر را آلوده میسازند . سم تیرام و دورزیان دو نوع از این سموم هستند که مورد استفاده قرار بهت کشتن حشرات مضرو پرندگان و پستانداران کوچک میباشند . در ترکیه از تیرام که به آن پومارسول فورت اضافه شده است استفاده میشود . به این منظور 800 گرم از پومارسول فورت با 42 گرم پودر آلومینیوم و 1 لیتر آب با 15 کیلوگرم بذر آماده میشوند و بعداً به این مخلوط 5/7 گرم سم آلدرین اضافه میشود که علیه کرم سفید ریشه موثر است.
7-2- بذر کاریبه دو روش زیر در نهالستانها بذر کاری انجام میشود :
الف – بذر کاری به صورت درهم
ب – بذر کاری ردیفی
در روش اول بذر ها بصورت درهم روی بستر پاشیده میشوند ولی در سیستم بذر کاری ردیفی بذر در ردیف های آماده شده کاشته میشوند . در بذر کاری درهم در همه سطح بستر بذر نهال دیده میشود ولی در بذر کاری ردیفی نهال فقط در ردیفها میروید . انتخاب یک یاز دو روش ذکر شده تابع محل نهالستانها و هدفهای تولید و نوع گیاه و ظرفیت تولید نهالستان بستگی دارد .
در کشت درهم بیشترین تعداد نهال از هر متر مربع تولید خواهد شد . رشد نهال بیشتر و وزن نهال تولیدی بیشتر از روش ردیفی خواهد بود . همینطور تعداد جوانه های توسعه یافته و رشد کرده در این سیستم میباشد. سیستم ریشه در این سیستم توسعه یافته تر از تولید نهال بصورت خطی میباشد.
مهمترین مسئله در این روش مشکل مبارزه با علف هرز و نگهداری و مراقبت و جلوگیری از بادگردگی زمین در اثر سرما و یخبندان میباشد .
در روش کشت خطی مبارزه با علف هرز ، سله شکنی ، نهال کنی و شمارش نهال بسیار ساده تر از روش در هم میباشد . در این شرایط بذرها روی خطوط کاشت خیلی راحت تر پوشش بذر را پس از جوانه زنی بازکده و رشدمی نمایند . تعداد نهال و اندازه نهال در این روش کمتر و کوتاه تر از روش قبلی است .
معمولاً تعداد ردیفها را در پهن برگها 5 ردیف و در سوزنی برگها 7 ردیف در بستر های بذر در نظر گرفته میشود ( در نهالستانهای سازمان جنگلها و مراتع کشور سوزنی برگها در 5 ردیف و پهن برگها در 4 ردیف کشت میشوند ) . در سوزنی برگها فاصله ردیفها 17-15 سانتیمتر و برای پهن برگها 24-20 سانتیمتر در نظر گرفته میشود . خطوط کاشت باغلطک کاشت روی بستر کاشت مشخص میشوند . خطوط کاشت باید مستقیم و هم عمق باشند بذرها بوسیله کارگر یا بذر پاش پاشیده میشود . میزان بذر مشخص و مساوی در هر ردیف باید کاشته شود پس از بذر کاری بذر ها باید به وسیله مود مختلف پوشش داده شود . هدف اصلی ایجاد رطوبت کافی برای جوانه زدن بذر و جلوگیری از خطرات سرما و گرمای ناگهانی و حفظ بذر در مقابل طدمه پرندگان و حیوانات ، فرسایش و باد میبادشد . موادر که برای پوشش بذر استفاده میشود میتواند از ماسه رودخانه ای ، خاک پیت ، خاک اره یا سیلت استفاده شود . بسته به بافت خاک مخلوطی از مواد ذکر شده نیز قابل مصرف است پس از مرحله پوشش بذر ، پوشش پخش شده توسط غلطک دیگری کوبیده میشود. پس از این مرحله با آبیاری مرحله بذر کاری خاتمه مییابد .
8-2- عمق کاشتعمق کاشت بر حسب ضخامت اپتیمم پوشش بذر متفاوت است ، عمق کاشت در صوت بزرگی بذر قابل افزایش است . در بذور کوچک فقط اقاقیا را میتوان عمق تر کاشت . بذر بلوط شاه بلوط ، فندق ، گردو و درمقایسه با بذر پیسه آ و انواع کاج ها ، آبیس و گونه های مختلف سدروس میتوان عمق تر کاشت . بعضی اوقات جنس پوشش بذر در عمق کاشت موثر است .
در صورتی که پوشش بذر نرم و سنگین در اختیار داشته باشیم میتوان بذر را عمیقتر در این سیستم گسترده میباشد. سیستم ریشه در این سیستم توسعه یافته تر از تولید نهال بصورت خطی میباشد .
مهمترین مسئله در این روش مشکل مبارزه با علف هرز و نگهداری و مراقبت و جلوگیری از بادگردگی زمین در اثر سرما و یخبندان میباشد. در روش کشت خطی مبارزه با علف هرز ، سله شکنی ، نهال کنی و شمارش نهال بسیار ساده تر از روش درهم میباشد. در ایین شرایط بذرها روی خطوط کاشت خیلی راحت تر پوشش بذر را پس از جوانه زنی باز کده و رشد مینمایند . تعداد نهال و اندازه نهال در این روش کمتر و کوناه تر از روش قبلی است.
معمولاً تعداد ردیفها را در پهن برگها 5 ردیف و در سوزنی برگها 7 ردیف در بسترهای بذر در نظر گرفته میشود ( در نهالستانهای سازمان جنگلها و مراتع کشور سوزنی برگها در 5 ردیف و پهن برگها در 4 ردیف کشت میشوند ). در سوزنی برگها فاصله ردیفها 17-15 سانتیمتر و برای پهن برگها 24-20 سانتیمتر در نظر گرفته میشود . خطوط کاشت با غلطک کاشت روی بیتر کاشت مشخص میشوند . خطوط کاشت باید مستقیم و هم عمق باشند، بذرها بوسیله کارگر یا بذر پاش پاشیده میشود . میزان بذر مشخص و مساوی در هر ردیف باید کاشته شود پس از بذر کاری بذرها باید به وسیله مواد مختلف پوشش داده شود. هدف اصلی ایجاد رطوبت کافی برای جوانه زدن بذر و جلوگیری از خطرات سرما و گرمای ناگهانی و حفظ بذر در مقابل صدمه پرندگان و حیوانات، فرسایش و باد میباشد . موادر که برای پوشش بذر استفاده میشود میتواند از ماسه رودخانه ای، خاک جنگلی، خاک پیت، خاک اره یا سیلت استفاده شود . بسته به بافت خاک مخلوطی از مواد ذکر شده نیز قابل مصرف است . پس از مرحله پوشش بذر پوشش پخش ده توسط غلطک دیگری کوبیده میشود . پس از این مرحله با آبیاری مرحله بذر کاری خاتمه مییابد .
در صورتی که پوشش بذر نرم و سنگین در اختیار داشته باشیم میتوان بذر را عمیقتر کاشت باید این نکته را در نظر داشت که رعایت عمیق کاشت در میزان نهال تولیدی بینهایت موثر میباشد . در صورتی که در اثر رعایت نکردن عمق کاشت نهالی تولید نشود جای تعجب نخواهد بود .
(( در بذر کاری بذرها نبایدعمیق تر از بلندترین طول بذر کاشته شوند )) این نکته رل بزرگی در تولید بیشتر نهال بعهده دارد. البته در همه موارد این شعار حاکم نیست .
عمق کاشت بعضی از گونه ها بشرح زیر میباشد :
گونه عمق کاشت
نارون، توسکا، چنار، صنوبر، توس 5/1-2 میلیمتر
کاج جنگلی، پیسه آ، دوگلاس، کاج حلب 15-5 میلیمتر
کاج بروسیا، آبیس، سدروس، کاج نیگرا 15-10 میلیمتر
کاج بادامی 15-20 میلیمتر
بلوط، شاه بلوط 35 میلیمتر
راش 30 میلیمتر
نمدار، افرا، ممرز 15 میلیمتر
زبان گنجشک 30 میلیمتر
اقاقیا، شاه بلوط هندی 40 میلیمتر
9-2- زبان بذرکاری:عملاً همه بذرها در هر فصل از سال قابل کاشت هستند ولی به موجب فصل بذرکاری کشت را بهاره یا پائیزه می نامند که اصطلاحاً کشت تابستانه یا پائیزه و کشت زود بهاره یا کشت دیر بهاره گفته میشود . پس از رشد بذر و رسیدن آن طبیعی ترین روش کاشت آن در همان زمان است ولی عملاً همیشه این روش ممکن نیست بخصوص گونه هائی که بذر آن ها در زمستان میشود .
بذرها پس از جمع آوری استراتیفیه شده برای نارون و در مورد توس کاشت بذر باید پس از رشد بذر انجام شود. برای نارون در اواسط اردیبهشت و توس در اواخر خرداد میباشد. گونه هائی که بذر آنها در پائیز میرسد و روی خاک می افتد بذر کاری باید در پائیز انجام شود از جمله سدروس، آبیس البته بعضی از آنها به سختی جوانه می زنند مانند دوگلاس ، نمدار و راش .
پس از جمع آوری بذر در پائیز بذر هایئی مانند بلوط و گردو و برگ نو و شاه بلوط و افرادی شبه چناری در پائیز کاشته میشوند در کشت پائیزه باید از بذرکاری در خاکهای سنگین و مرطوب اجتناب نمود .
در غیر اینصورت بستر بذر در اثر یخبندان ناگهانی صدمه دیده و توسط حیوانات نیز صدمه خواهد خورد.
در بعضی نهالستان ها درترکیه معمولاً زمان اصلی کاشت در فروردین میباشد . البته کشت در این تاریخ بستگی به امکانات و شرایط آب و هوائی دارد. کشت زود بهاره مخصوص بذور سوزنی برگها که نیاز به طول دوره رویش طولانی تری دارد میباشد.
10-2- تراکم بذر :تراکم بذر مهمترین مسئله در بدست آوردن ماگزیمم نهال در واحد سطح میباشد . بهمین دلیل تعیین میزان بذری که کاشته میشود از اهمیت خاص برخوردار است .
در بذرکاری تراکم نهالیها باریک با رشد کم و با توسعه کم ریشه ها همراه میباشد که در نتیجه نهال در شرایط خشک منحل زنده ماندن را نخواهد درشت در ضمن در این روش خطر دمپینگ آف با لامیرود.
بین تراکم بذر و وزن نهال تولیدی در واحد سطح نسبت مستقیم و اختلاف معنی دار وجود دارد . در کشت تراکم وزن نهالها کمتر از بذرکاری تنک میباشد . در کشت تراکم تعداد نهالهای قابل کاشت و قابل کاشت کاهش پیدا میکند . البته علاوه بر معایب بالا در بذرکاری تراکم مقداری از بذر ها نز از دست میرود ، بذوری که به زحمت تهیه شده و قیمت بالائی برای آن پرداخت میشود . البته همانطور که بذرکاری تراکم هزینه تنک کردن را افزایش میدهد بذرکاری تنک هم زمین نهالستان را هدر داده و باعث کاهش محصول میشود . کوتاهی کردن در رعایت میزان بذر باعث مسئولیت خواهد شد.
مقدار بذری که در هر متر مربع باید کاشته شود بر اساس گونه و روش کاشت ( خطی یا سراسری ) و انرژی جوانه زدن بذر متغیر میباشد .
همچنین در کشت خطی عرض خطوط و تعداد خطوط در میزان بذر موثر خواهد بود . بنابراین مشخص کردن بذر یکنواخت مقدور نیست . میزان مصرف بذر در هر متر مربع بر اساس برنامه کاشت در هر سال مشخص میشود برای داشتن ایده دو فرمول و روش پیشنهاد میشود.
الف) استفاده از فرمولاین فرمول برای کشت سرتاسری در نظر گرفته شده است :
p بذر لازم در هر متر مربع به کیلوگرم
A سطح بذر کاری بر حسب متر مربع
D تعداد نهال مورد انتظار از هر متر مربع
G قوه نامیه بر حسب درصد
S تعداد بذر در هر کیلوگرم
Y درصد نهال قابل انتظار از هر کیلوگرم بذر
T خلوص بذر برحسب درصد
ب) استفاده از فرمولبرای اندازه گیری بذر مصرفی در هر متر طول بستر در نظر گرفته شده است :
N میزان بذر مورد نیاز جهت کشت در هر متر طول بر حسب کیلوگرم
D تعداد نهال مورد انتظار در هر متر طول
G درصد جوانه زدن
Y درصد نهال قابل انتظار از هر کیلوگرم بذر
11-2- بازکاشت :انتقال و کاشت نونهال را که در مکان اولیه رشد کافی نکرده و مقداری از رشد خود را کرده است در مکان دیگری غیر از مکان اولیه بازکاشت گویند. برای کاشت نهال در عرصه های مورد نظر در شرایط مختلف نیازمند نهال با ریشه های قوی میباشیم معمولاً چنین نهال هائی در بستر های کاشت بعمل نمی آیند ، زیرا با توجه به تراکم نهال در بستر کاشت ریشه توسعه و رشد کافی نمی نماید . نهال زمانی چنین رشدی خواهد داشت که فضای بیشتر و مواد غذائی بیشتر و خاک وسیعتری در اختیار داشته باشد.
مسلماً کاشت نهالهای بازکاشتی قوی در عرصه ها جنگلکاری برای مبارزه با علفهای هرز با قدرت رشد زیاد از مهمترین و ضروری ترین برنامه هاست .
در ترکیه سن کاشت معمولاً یکسال برای سوزنی برگهای سریع الرشد و 1تا 2 سال برای پهن برگها میباشد. در بستر های بازکاشت ممکن است که سوزنی برگها 1 تا 5 سال معطل شوند و پهن برگها 1 تا 2 سال باقی بمانند.
دوباره بازکاشت کردن در مورد گونه های Aescolos و چنار نتیجه بهتری دارد . معمولاً بازکاشت بهاره در تابستان انجام میشود . برای بازکاشت سوزنی برگها بهترین فصل قبل از شروع رشد بهاره و برای پهن برگها پائیز میباشد . برای نتیجه گیری بهتر از بازکاشت این عمل در ساعات ابری و گرفته روز یا صبح زود یا آخر وقت بعد از ظهر در ساعات خنک تر روز انجام شده آماده کردن بستر باز کاشت مشابه بستر کاشت میباشد فقط خاک بستر بازکاشت باید سبک تر از بستر کاشت باشد .
فاصله نونهال ها در بازکاشت برای سوزنی برگها و پهن برگها متفاوت است،فاصله بر اساس سن نو نهال و ماشین آلات مورد استفاده متفاوت خواهد بود .
برای نو نهالهای سوزنی برگ 1و 2 ساله فاصله بین ردیف ها 20-5/22 سانتیمتر و برای پهن برگها 40-20 سانتیمتر در نظر گرفته میشود . فاصله بین نونهال ها روی ردیف ها برای سوزنی برگها 5/12-5/7 سانتیمتر و برای پهن برگها 40-10 سانتیمتر مناسب است . اگر مدت زمان توقف نهال در بستر بازکاشت بیش از دو سال باشد عرض و فضای مورد نیاز هر نونهال باید اضافه شود . بازکاشت با ماشین یا کارگر انجام میشود .
3- نگهداری نهال :1-3- آبیاریآبیاری نهالها مسئله مهمی کاست بخصوص در مناطقی که داری فصل خشک بوده و باران کافی در بهار و تابستان نمی بارد . در طول جوانه زدن بذر بستر بذر باید همیشه مرطوب بماند . بذرهای بسیار ریز مانند صنوبر ( احتمالاً صنوبر لرزان ) حساس تر به میزان آب هستند . بستر های کاشت باید روزانه دوبار آبیاری شوند ، مادامی که بذر جوانه نزده است سطح بستر کاشت باید مرطوب نگاه داشته شود . عمق رطوبت در بستر کاشت حداقل 3 سانتیمتر و مناسب با اندازه بذر و نعمق کاشت باشد . در طول دوره جوانه زدن برای جلوگیری از دمپینگ آف آبیاری باید صبح زود انجام شود . موقعی که قارچ ظاهر شد مدت آبیاری باید محدود شود .
هنگامی که بذر در حال جوانه زدن است آبیاری در ساعات گرم روز برای خنک کردن خاک و هوا توصیه میشود . ولی مقدار آبیکه باید اضافه شود باید از میزان تبخیر بیشتر باشد . زمان آبیاری موثر صبح زود و غروب بهمدت 3تا 5 ساعت خواهد بود این آبیاری تا عمق 22-20 سانتیمتر نفوذ خواهد کرد تصمصم گیری در مورد مقدار روزمان آبیاری بستگی به اطلاعات موجود درباره رطوبت موجود در خاک دارد . البته یک تولید کننده با تجربه نهال میتواند با توجه به رطوبت خاک اطراف ریشه میزان رطوبت و نیاز آبی نهال را حدس بزند . رطوبت موجود در خاک را با ازمایش با تانسیومتر محاسبه مینمایند . امروزه در ترکیه آبیاری نهالستانها با سیستم آبیاری بارانی و یا غیر قابل انجام میشود البته مورد دوم در تولید نهال صنوبر بکار میرود .
2-3- مبارزه با علف هرز :آماده کردن خاک اولین و مهمترین نقش را در پاکسازی علفهای هرز بازی میکند . معمولاً وجین وسله شکنی باید با هم انجام شود. وجین از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا علفهای هرز مصرف کننده مواد غذائی و آب در خاک بوده و رشد نهال را کاهش میدهند .
اگر وجین درست بعد از جوانه زدن بذر انجام شود باعث صدمه دیدن ریشه های نونهالها خواهد بود لذا برای جلوگیری از این خسارت باید صبر کرد تا نهال مستقر شود . اولین وجین باید هنگامی انجام شود که نهال 6-8 هتفته سن دارد. بهترین ساعات روز برای وجین اولین ساعات قبل از نیمه روز و یا پس از یک بارندگی سبک است .
وجین ومانی باید انجام شود که علفهای هرز جوان بوده و نرم و تازه هستند، عملیات وجین در خاکهای سبک به آسانی انجام شده و در خاکهای سنگین در شرایط رطوبی مناسب باید انجام شود به نحوی که ماشین آلات و ابزار باغبانی به راحتی کار کنند .
یکی از نکات مهم عدم استفاده از کود های حیوانی آلوده به علف هرز و همچنین استفاده از پوشش بذر کاری از علفهای هرز میباشد در ضمن کلیه جاده های نهالستان و راهروها نیز باید از علفهای هرز پاکسازی شوند . علفهای هرز اطراف نهالستان نیز میبایست قبل از گل دادن قطع شوند.
هزینه بالای وجین دستی و مکانیکی وصدمه ای که به محصول تولیدی وارد میشود، مشکلات حمل علف هرز در مدت زمان کوتاه در سطح های بزرگ و قیمت گران و هزینه بالای کارگری باعث شده کاست با از علف کش هی شیمیائی استفاده شود . درسالهای اخیر تحقیقات زیادی در ترکیه انجام شده است نتایج حاصله نشان میدهد که داکبستان (کلرتال) گراماکسون(پاراکوات) وراندآپ (gylphosate ) از سموم موثر هستند .
اطلاع داشته باشیم لذا با کندن چند نهال عمق ریشه را مشخص مینمائیم . در ترکیه عمق مناسب هرس ریشه برای سوزنی برگان 20-18 سانتیمتر در نظر گرفته میشود . برای پهن برگها هرس کمی عمیق تر انجام میشود.
زمان هرس ریشه تابع گونه و شرایط محیطی است برای نمونه در ترکیه برای هرس ریشه نهال 0+1 کاج سیاه شهریور ماه و برای نهال 0+2 در مرداد و نهال کاج بروسیا در تیر ماه و نهالهای 1 ساله پهن برگ در مرداد ماه انجام میشود.
4 – کندن و بسته بندی نهال :1-4- نهال کن :برداشت نهال از بستر کاشت را نهال کن میگویند و زمانی انجام میشود که طول دوره رشد تمام شده باشد این عمل با خزان در پائیز شروع شده و با جوانه زدن یا گل دادن در بهار پایان می یابد ، نهال کنی به موجب تقاضا و تعداد نهال و ظرفیت کار نهالستان بستگی دارد .
برای به حداقل رساندن افت در نهال کن رطوبت خاک باید مناسب اینکار باشد برای اینکار ضرورت دارد که بستر های کاشت برای نرم کردن خاک 2 تا3 نوبت آبیاری شوند. نهال کنی با دست یا با تیغه انجام میشود ، نهال کنی در مقیاس بزرگ به وسیله ماشین انجام میشود نهال کنی با ماشین ضمن کاهش هزینه و سرعت عمل از خسارت زدن به نهال نیز میکاهد. هنگامی نهال کنی نکات زیر را باید در نظر داشته باشیم :
- نهال کنی هنگامی که هوا گرفته و ابری یا مه آلود بوده و وزش بادو خطر یخ زدن وجود ندارد انجام شود .
- هنگام نهال کنی نهال بایدکاملاً رشد یافتهو جوانه انتهائی چوبی شده باشد .
- کارگران هنگام کندن نهال ها باید مراقب باشند که ریشه های فرعی و موئی صدمه نبینند در نهالستانهای کوچک که نهال با بیلچه و بیل کنده میشود میزان صدمه کمتر و در نهالستانهای بزرگ با استفاده از نهال کن با تیغه عریض کاهش مییابد .
نهالهای کنده شده باید پس از کنده شدن یک راست به انبار که در سایه بوده و خنک باشد منتقل شوند برای انتقال از کیسه ها و جعبه هایئی استفاده میشود که عمق آنها 20 سانتیمتر و برای حمل کارگر مناسب باشند . نهالها با خزه مرطوب یا گونه مرطوب بسته بندی می شوند علت این کار جلوگیری از هوا زدگی ریشه میباشد . نهالها باید در هانگار دو یا جای مناسب سلکسیون شده و انتخاب شوند .
نهالهای چنگالی ، بیمار باریک و نهالهایی که ریشه یا جوانه انتهایی آنها آسیب دیده است باشد حذف شوند . آن دسته از نهالها به عرصه های کاشت منتقل خواهند شد که دارای ریشه خوب بوده و از ریشه های قوی برخوردار باشند نهالهایی که دارای این خواص نیستند باید حذف کرد .
ریشه نهالهای کنده شده یاید هرس شوند . ریشه های فرعی آسیب دیده باید قطع شده و ریشه های فرعی باید به طول 20- 22 سانتیمتر از یقه کوتاه شوند. این عمل روی بلوک یا تخته ای با ضربه زدن با تیغه تیزی انجام شود این عمل به وسیله کارگران ماهر باید انجام شود .
برای پهن برگها هرس پس از برداشت و نهال کنی انجام شود . هرس با قیچی باغبانی نیز انجام می شود و ریشه های فرعی از 25 سانتیمتری یقه هرس می شوند .
2-4- بسته بندی نهال :بسته بندی نهال عملی است که بعد از انتخاب نهال برای جلوگیری از هرگونه صدمه های انتهایی با هرس فرم ریشه آغاز می شود . مهمترین مساله بسته بندی و توده کردن داخلی ریشه ها مجاور یکدیگر است .
سوزنی برگها حتی در زمستان بعد از کنده شدن یا انجام تبخیر آب از دست میدهند به همین دلیل نهالها باید به خوبی بسته بندی شده تا حمل ونقل بدون اثرات مضر انجام شود . عمل بسته بندی نهال به وسیله کارگران با تجربه باید انجام شود . برای بسته بندی روشهای مختلفی وجود دارد .
بسته بندی نهالهای سوزنی برگان معمولاً در بسته های کوچک یا بزرگ و کیسه های پلی اتیلن یا کرباس یا پوشالی یا سیم انجام گیرد . برای جلوگیری از گرم شدن ریشه خاک اره مرطوب یا ترکیبی از آنها باید مورد استفاده قرارگیرد. به عنوان ماده بسته بندی عدل های با 1000 نهال دو ساله سوزنی برگ و 2000 اصله نهال یکساله سوزنی برگ قابل تهیه است .
عدل نباید به یکدیگر فشرده شده و یا مدت طولانی در هوای آزاد باقی بماند و در صورتیکه قرار است مدت بیشتری عدل ها نگهداری شوند باید در جای سرد نگهداری نمایند .
نهال های پهن برگ ها به صورت دسته جمعی بسته بندی می گردند . بسته بندی درست باعث جلوگیری از صودمه دیدن نهال از ازعوارض خارجی و جلوگیری از کاهش آب خواهد شد . نهال های بدون استفاده از مواد مرطوب کننده بین ریشه ها بسته بندی می شوند . در کیسه هایی با ابعاد 50 * 60 سانتیمتر که 200 عدد نهال در آن بسته بندی می شود قطر این کیسه ها 1/0 میلیمتر می باشد .
سوزنها و ریشه ها و داخل کیسه ها نباید خیس باشد ، بعد از جابجا کردن نهال در کیسه ها باید هوای داخل آن را خالی کرد و آنها را در محل سردی که هوا در آن جریان دارد در 6 درجه بالای صفر نگهداری نمود .
هنگام حمل نهایت دقت و توجه در حمل و نقل نهال از نهالستان به عرصه های کاشت نباید خراب شده و خاک خالی گردد . در هوای گرم حمل و نقل در شب و یا ساعت خنک روز انجام شود .
5- اساس تولید نهالهای گلدانی ( لوله ای ) جنگلی :نهال گلدانی به نهالی اطلاق میشود که با کشت مستقیم بذر با بازکاشت نهال دو نوعی از ظرف تولید شده باشد که به وسیله آن ظرف ها به محل کاشت منقل شده و با خاک همراه نهال کاشته می شود .
منابع زیادی در مورد تولید نهالهای گلدانی در فرهنگ جنگلکاری منتشر شده است و ترکیه نیز سالهاست که به مقدار محدود تولید نهال گلدانی صورت می گیرد ولی هنوز تولید نهال گلدانی روش جا افتاده ای در جنگلکاری ترکیه منظور نمی شود . با این حال وجود جوت آینده روشنی برای کاشت نهالهای گلدانی در جنگلکاری نواحی خشک و آبخیرها به منظور کنترل فرسایش وجود دارد لذا تولید نهال گلدانی را نباید از نظر دور داشت .
فواید نهالهای گلدانی به شرح زیر است :
- به علت حمل ونقل نهال با خاک بدون آنکه به ریشه صدمه ای وارد شود درصد زنده مانی نهالهای گلدانی خیلی بیشتر از نهالهای ریشه سخت است .
- به علت به همراه داشتن مقداری آب در فضای اطراف ریشه ها به علت آبیاری نهالها قبل از انتخاب درصد زنده مانی نهالها بالا خواهند بود .
- برخلاف نهالهای ریشه سخت نهال های گلدانی با میکرو ریزها تلقیح شده و در محل کاشت مستقر می شوند و به همین دلیل میتوانند مواد غذایی لازم را در خاک ذخیره کرده و در توسعه ریشه استفاده نمایند .
- نهالهای ریشه لخت درآب و هوای سرد اروپایی بر اثر یخبندان دچار صدمه می شوند ولی برای نهال های گلدانی تصور چنین حالتی وجود ندارد .
- با انتخاب تیپ و اندازه مناسب گلدان سیستم ریشه نهال می تواند توسعه خوبی پیدا کند .
- در مناطقی که به علت باران یا گرما در ابتدای پائیز فصل کندن و کاشتن کوتاه باشد نهالهایی گلدانی قابل کشت خواهند بود و همچنین مناسب مناطقی است که دارای بهار دیر رس می باشند .
- در این روش امکان تولید نهال در مناطقی که دارای خاک مامناسب می باشد نیز وجود دارد .
محدودیتهای تولید نهال گلدانی به شرح زیر است :
- چون نهالهای گلدانی هنگام حمل به طور کامل جا را اشغال میکنند حمل و نقل آنها مشکل و آهسته است و هزینه حمل بالا بوده و به لوازم مخصوص نیاز دارد .
- هزینه تولید نهالهای گلدانی قابل قیاس با نهالهای ریشه سخت نمی باشد زیرا نیازمند به استقرار گلخانه فایبر گلاس و بستر های مخصوص نهال میباشد .
1-5- مواد مورد مصرف در ساختن گلدان ( لوله ) :موادی که در ساختن گلدانها بکار می رود به سه دسته تقسیم می شود :
اولین ماده ای که در ساختن گلدان به کار می رود کاغذ های مخصوص می با شد . دومین نوع مواد مورد مصرف از پیت فشرده و الیاف چوب تشکیل شده و بالاخره آخرین نوع آن مواد پلاستیکی یا پلی ایتلن می باشد که در نوعی از این آخری می توان چندین بار از گلدانها استفاده نمود . ( کانتینری ) امروزه این روش مناسب مناطق نیمه خشک درترکیه است .
درمورد ابعاد گلدانها بیشترین اهمیت را طول گلدان داشته و قطر آن در درجه بعدی اهمیت است . طول گلدانها 20 سانتیمتر و قطر آنها 60 سانتیمتر می باشد . برای موفقیت بیشتر گلدانها با قط کم تر مناسب تر هستند ولی برای تصمیم گیری درمورد قطر لوله و طول لوله شرایط محیط کاشت و دوره رشد نهال را میبایست در نظر گرفت زیرا اگر مدت توقف نهال در گلدانی طولانی تر باشد ممکن است ریشه دفورمه شده و تغییر شکل داده و درصد زنده مانی نهال کاهش یابد .
تولید نهال با کاشت مستقیم بذر در گلدان یا با باز کاشت کردن نونهال در گلدان انجام می شود .
در کاشت مستقیم میبایستی از بذر مرغوب با قوه نامیه خوب استفاده نمود زیرا کم بودن قوه نامیه باعث بالا رفتن قیمت نهال خواهد شد . چون نهال کمتری تولید خواهد شد . در عمل 2 یا 3 بذر براساس درصد قوه نامیه در هر گلدان کاشته می شود . پس از سبز شدن یکی از نونهال ها در هر گلدان حفظ می شود .
خاک ، سیلت ، کود حیوانی ، خزه و خاک پیت برای تهیه کردن مخلوط خاک گلدانها به کار میروند.
قبل از استفاده از هر یک از ترکیب های یاد شده میبایست بخوبی پاک شدهو فاقد بذر علفهای هرز و کلوخه باشند. درصد بالای شن در مخلوط باعث کاهش نهال تولیدی میشود. بالا بودن درصد مواد آلی باعث افزایش نیاز آبی نهال خواهد شد.
نسبت مواد مصرفی بر اساس نوع موادی که برای پر کردن گلدانها بکار میرود متفاوت است . در ترکیه از مخلوط 5 / 3(سه پنجم)خاک ،5 / 1 (یک پنجم)سیلتو 5 / 1 (یک پنجم) کود حیوانی استفاده میشود. بعضی اوقات بجایسلیت 5 / 5/ 0هوموس ترجیح داده میشود.
درسالهای اخیر 1 قسمت پیت و یک قسمت ورمیکولیت استفاده میشود . نکته مهم ایجاد 35-40% تخلخل و PH مناسب ب اساس نیاز نهال میباشد.
زیان مهم تولید نهال با بذر کاری مستقیم پر کردن مواد تهیه شده وجین و مشکلات حمل نقل است و بر خلاف آن نسبت زنده مانی بالای نهال و کیفیت عالی نهال تولیدی از محاسن این نحوه تولید است .
تولید نهال گلدانی با بذر کاری مستقیم در گلدان در ترکیه روش جدیدی شناخته میشود قبلاً تولید نهال گلدانی با بازکاشت نونهالها صورت میگرفت ولی کاشت مستقیم بذر ارزانتر و آسانتر از تولید نهال با بازکاشت نونهال میباشد و اخیراً بذر کاری جانشین روش قبلی شده است. علاوه بر این بازکاشت نونهال به علت اثرات منفی که شرایط خارجی در نو نهال ایجاد مینمایند و تغیرات نامناسبی که به علت عدم تعادل ریشه و ساقه وجود داردو ریشه نیاز به هرس دارد از ضررهای بازکاشت نونهال در گلدان میباشد .
گلدانها پس از پر شدن بغل هم چیده میشوند و کف بستر باشن به ارتفاع چند سانتیمتر پوشانده میشود و دیوارها با بلوک هائی با ابعاد 50´30´10 سانتیمتر آماده میشوند . گلدانها 1تا 2 روز از بذر کاری به خوبی آبیاری میشوند .
منبع :سازمان پارک ها و فضای سبز شهرداری شیرازتهیه و تنظیم : مهندس محمد ابراهیم صدوق