بابونه آلمانی :
نام علمی Matricaria recutita
خانواده Asteraceae
مشخصات گیاهشناسی
گیاهی از تیره ی کاسنی و تیره ی فرعی رادیه (Radiae) است. ارتفاع این گیاه بین 30 تا 70 cm متغیر است گل ها از دو نوع گلچه ی زبانه ای و لوله ای تشکیل شده اند و در انتهای ساقه مشاهده می شوند. گلچه های زبانه ای به رنگ سفید و تعداد آن ها متفاوت و بین 12 تا 18 عدد در هر گل است و این گلچه ها از نظر جنسی ماده هستند.
گلچه های لوله ای نیز به رنگ زرد دیده می شوند این گلچه ها از نظر جنسی نر ماده (دو جنسی( بوده که پس از باز شدن استوانه ای شکل می شوند. این گل ها در مخروط نهنج واقع شده اند. ماده ی موثر بابونه اسانس می باشد که در قسمت پایین گلچه ها ساخته و ذخیره می شود. یکی از مشخصات اصلی گل های بابونه ی آلمانی که آن را از سایر جنس های با گل های مشابه متمایز می کند. وجود فضای خالی در بین گل است.
به طوری که اگر گل ها به صورت طولی برش داده شوند فضایی خالی در بین آن ها دیده می شود. در حالی که این فضا هر گل های سایر جنس ها دیده نمی شود. گل های بابونه پس از باز شدن و نمو، گل ها به صورت مخروطی مشاهده خواهند شد. مراحل نموی گل های بابونه به طور کلی به سه مرحله تقسیم می شود:
الف) مراحل آغاز باز شدن گل ها (گلچه های لوله ای هنوز بسته هستند
ب) مرحله ای که بیش از 13 و کمتر از 34 گلچه های لوله ای باز شده اند
ج) مرحله ای که گلها شروع به پیر شدن می کنند و بیش از 34 گلچه ی لوله ای باز هستند.
میوه فندقه به طول 1 تا 5/1 میلی متر و به رنگ خاکستری سفید و یا زرد روشن می باشند. میوه از دو قسمت تشکیل شده است، یک قسمت شامل بذر بوده که 20 تا 25 درصد میوه را تشکیل می دهد، قسمت باقیمانده نیز همان گلچه های لوله ای خشک شده هستند. وزن هزار دانه ی بابونه 02/0 تا 03/0 گرم است .
کیسه های حاوی اسانس به طور مستقیم در ته یک سوم از گل های لوله ای به شکل دانه ی تسبیح قرار گرفته اند. مقداری قابل توجهی اسانس در مایع بین سلولی دستجات آوندی وجود دارد. برگ های بابونه سبز بریده شده و بسیاری شبیه برگ شوید دو برگچه ای مرکب می باشند همچنین برگ های صاف و فاقد کرک بوده و به صورت متناوب نسبت به یکدیگر قرار دارند. برگ های این گیاه نوک تیز و در حاشیه مضرص بوده و ریشک دارند.
ریشک ها فیبری می باشند ساقه ها افراشته یا خوابیده بوده و دارای انشعاباتی دیهیم مانند می باشندو بسته به خصوصیات گیاه شناسی و محل رویش 50تا 80cm ارتفاع دارند. ساقه های فرعی تا حدی قائم و عمودی، گرد و میان تهی می باشند. بوی بابونه آلمانی شبیه Anthemis nobilis می باشد اما شدت بو کمتر است و وجه تمایز بابونه ی آلمانی با com chamomile این است که corn chamomile فاقد بو می باشد.
ریشه ی بابونه، مخروطی شکلبه هم چسبیده می باشد که وقتی انشعابات آن مسن می شوند به اعماق زیاد نفوذ نمی کنند. بابونه دارای واریته های دیپلوئید 8 n=2و تتراپلوئید 36n2= است. واریته های دیپلوئید دارای دوره ی رشد کوتاه تر و ارتفاع بوته ی کمتری نسبت به واریته های تتراپلوئید هستند.
گلهای كوچك مروارید گونه بابونه آلمانی میتواند معده،ریه ها و پوست تحریك شده را درمان كند. گلهای این گیاه دارای طوقه های سفیدی است و به صورت چرخشی، قیفی شكل وبا مركز زردرنگ بزرگ میشود. پهنای آنها كمتر از یك اینچ است و روی ساقه های بلند، و نازك سبز رنگ می رویند.
گاهی اوقات بابونه وحشی نیز می روید كه ارتفاع آن از زمین چندان فاصله نمی گیرد و می توان آن را در كنار مزارع و باغهای گیاهان دارویی مشاهده كرد. ارتفاع این گیاه به سه پا می رسد. بابونه شامل انواع بابونه اعم از بابونه آلمانی یا بابونه رومی (انگلیسی) است.دارای طبیعت گرم و خشك است.
ریخت شناسی گیاه
گیاهی یکساله، ایستاده یا خیزان، بدون کرک با کرکدار که ارتفاع آن به ۳۰-۲۵ سانتی‌متر می‌رسد، است. ساقه کمی سخت و منفرد. برگ دارای دمبرگ کوتاه یا فاقد آن، پهنک پهن - دراز با ۳-۲ بار تقسیمات شانه‌ای عمیق می‌باشد. گل سفید رنگ، غیرهمجنس مجتمع در کپه‌های شعاعی منفرد و انتهائی در گل آذین دیهیمی‌شکل و میوه فندقه پهن دراز و قهوه‌ای‌رنگ است.
تاریخچه
مصریها، رومیها و یونانیان باستان از گلهای بابونه برای درمان آفتابزدگی، تب ها و قولنج استفاده می كردند. آلمانیها برای توصیف بابونه از عبارتی به نام "alles zutraut" استفاده می كنند كه مفهوم این عبارت این است: "بابونه هر دردی را درمان می كند". بابونه یکی از پر ارزش ترین گیاهان دارویی بوده و مصرف آن در جهان از سابقه طولانی برخوردار است.
ولی با این وجود، تاریخ استفاده از این گیاه با همه قدمتی که برای آن قائلند به علت مشابهت باچندجنس گیاهی دیگر و سایر گونه های ماتریکاریا به طور دقیق معلوم نیست.
در گذشته صرفا از گلهای بابونه به صورت سنتی استفاده می شود ولی در حال حاضر از اسانس این گیاه در صنایع داروسازی، آرایشی و بهداشتی و غذ ائی به طور وسیعی استفاده می شو د .
در کشورمان نیز مصارف داروهای تهیه شده از بابونه در حال افزایش بوده و داروهای متعددی در داروخانه های کشور به فروش می رسند که از مواد مؤثره بابونه در تهیه آنها استفاده شده است. در قدیم از عصاره این گیاه بعنوان رنگ مو، نرم كننده و حالت دهنده نیز استفاده می كردند.
منشأ و دامنه ی انتشار
منشأ اصلی این گیاه نواحی مختلف منطقه ی مدیترانه بوده است ولی امروزه پراکندگی وسیعی در اروپا، آسیای غربی، آفریقای شمالی و آمریکای شمالی پیدا نموده است. منشأ آن آسیای صغیر گزارش شده است .در ایران در بعضی از نواحی شمالی و همچنین در شوشتر می روید. در خرمآباد و دورود، اندیمشک، هفتگل، شوشتر، رامهرمز به طرف رامشیر، ایذه، تهران و اطراف دربند پراکندگی دارد.
محل مناسب رویش
نوع خودروی آن در کنار راهها، خرابه ها، مزارع دروشده و زمین های بایر. حصارها، جاده ها ومزارع آفتابگیر می روید. همچنین در مزارع غلات به فراوانی یافت می شود. به خاطر همین شباهت زیادی به (Anthemis aruensis) corn chamomile دارد و اغلب تشخیص این دو مشکل می باشد .
غنی ترین و فشرده ترین جامعه از بابونه در خاک های لومی و نمیک سدیمی شرق رودخانه Theiss در یوگسلاوی یافت شده است.
زمان برداشت
سرشاخه‌های گلدار و شکوفه‌هائی گیاه در تابستان جمع‌آوری می‌شوند.
قسمت مورد استفاده
سرشاخه‌های گلدار، گل، اسانس، پیكر رویشی
ترکیبات شیمیائی
کومارین، فلاوونوئید، اسانس، آمینواسید، مواد تلخ، پلی‌ساکارید، اسیدهای چرب، تانن، هیدروکربن‌های تری‌ترپنی.
تركیبات گیاه
برای تهیه چای بابونه گلهای آنرا در داخل كیسه های چای بسته بندی می كنند، یا آنها را كوبیده و بخار می دهند كه محتوای روغن آن كه آبی رنگ است به طور جداگانه قابل استخراج و بسته بندی باشد. روغن بابونه حاوی تركیباتی است كه از ورم اعضای بدن جلوگیری می كند و در كاهش روند رشد باكتریها، ویروسها و حتی قارچها مؤثر است.
اشكال موجود
بابونه آلمانی به صورت سرگل خشك، چای، عصاره مایع و پماد موضعی یافت میشود.
آثار فارماکولوژیک
آزولن موجود در اسانس گیاه با مهار آزاد شدن هیستامین اثر ضدالتهابی دارد. فلاوونوئیدها و جزء کومارینی گیاه، اثرات ضدباکتری، ضدگرفتگی عضلانی، ضدالتهاب، ضدزخم معده و دئودونوم انسان می‌باشد.
خواص دارویی و درمانی
بادشکن، ضدگرفتگی عضلانی، آرامبخش ملایم، ضدالتهاب، ضدعفونی‌کننده و ضدنزله است. برای درمان نفخهای عصبی، سوءهاضمه، بیماری مسافرت، اسهال عصبی و به‌طور کلی برای اختلالات دستگاه گوارش و همچنین به‌طور موضعی برای بواسیر، آماس سینه و زخم‌های پا به‌کار می‌رود اسپاسم‌های معدی و روده‌ای و دل‌درد ، اختلالات گوارشی (زخم معده، بی‌نظمی‌های معده و سوء هاضمه)، اختلالات قاعدگی، آسم، تب، سرماخوردگی معمولی، التهاب غشاهای مخاطی و دستگاه تنفسی، سردرد، استرس و افسردگی عصبی، بی‌خوابی و اضطراب، عوارض پوستی علاوه بر بهبود اختلالات صفراوی و كمك به دفع سنگ كیسه صفرا، برای درمان بیماری‌هایی نظیر (التهابات پوستی،اگزما، كورك، زخم‌ها و امراض باكتریایی)، عفونت اندامهای تناسلی، ورم مثّانه، نیز كاربرد دارد. مور، معرق، اشتها آور، هضم کننده غذا، صفرا بر است. اثر ضد عفونی کننده ضعیف ولی قاطع دارد. مسکن درد و ضد تشنج نیز می باشد چون از ترشح و التهاب های چرکین مخاط ها جلوگیری به عمل می آورد، از این نظر به کاربردن آن در رفع یبوست هایی که مواد د فعی مخصوصا در قولون چپ جمع می شود اثر مفید دارد.
از بابونه در موارد ، آبریزش بینی ، گریپ، درمان قولنج، میگرن، و ورم پلک ها استفاده میشود. اگر به شیر نوزادان مقدار کمی از دم کرده کاپیتول های گیاه افزوده شود، دل پیچه ناشی از نفخ و حالات تشنجی کودک رفع می شود. در استعمال خارجی ضماد، لوسیون و حمام فرآورده های این گیاه اثر قاطع در رفع بیماری ها دارد
به طوری که از آن برای محفوظ نگهداشتن زخم از آلودگی ها و بهبو زخم های عمیق، زخم انگشتان، رفع التهاب و درمان ورم چشم و مخاط دهان ، حلق ولثه ها می توان استفاده به عمل آور د . همچنین خستگی چشم را تسکین می دهد .
حمام فرآورده های گیاه اثر معالج در زخم های واریسی، اگزماهای کهنه و خارش اشخاص مسن دار د . روغن گیاه ضد تشنج، آرام بخش و ضد التهاب می باشد و مرهم گلهای آن در درمان زخم، خارش و گزیدگی به کار می رود.
بابونه آرام بخش عضلات است . شهرت بابونه به عنوان مسکن و آرام بخش نیز مبنای علمی دارد و تحقیقات جدیدی که در این مورد انجام شده است نشان می دهد که بابونه سیستم اعصاب مرکزی را تحت تأثیر قرار داده و ا ثر آرام بخشی دار د.این اثر را برروی مجاری هاضمه و سایر عضلات نرم نظیر عضلات رحم نیز دارد.
خاصیت ضد اسپاسم بابونه، شهرت کهن این گیاه در آرام کردن گرفتگی های عادت ماهیانه دردناک و کاهش احتمال زایمان نارس را می کند و جالب این است که در عین حال، بابونه برای تحریک و افزایش عادات ماهیانه به کار می رود.
بابونه عامل مؤثری در تحریک گلبول های سفید خون و افزایش آنها است و باعث تقویت سیستم دفاعی بدن در برابر بیماری ها می شو د . بابونه به دلیل وجود اسپیرواتر دارای خاصیت ضد اسپاسم قوی و به دلیل وجود کامازولن دارای خاصیت ضد آلرژیک است . اثر ضد التهاب بابونه به دلیل وجود کامازولن و آلفابیسابولول موجود در اسانس آن است.
ده ها پژوهش علمی، کاربرد بابونه را برای کمک به هضم غذا تأیید می کند . در یک بررسی مشخص شد که بابونه از نظر آرام کردن مجاری هاضمه حتی از داروی معروف پاپادرین مشتق ازتریاک نیز مؤثر تر است. عصاره این گیاه از طریق اپی تلیزاسیون «سلول سازی» در تسریع التیام زخم ها نقش مؤثری داشته و خواصی ضدالتهابی، ضد باكتریائی دارد.