نام علمی: Nicutina tabacum
از تیره گوجه فرنگی Solanaceae و از جنس Nicotina و 2n=28 ، یکساله با ریشه راست میباشد. برگ این گیاه مورد استفاده قرار میگیرد. عمق نفوذ ریشه 5/0 تا 2 متر در خاک نفوذ دارد. کشت بصورت خزانه یا نشاست. ساقه 5/0 تا 5/2 متر طول و ابتدا علفی و بتدریج سفت و نیمه خشبی میشود. متوسط عملکرد در هکتار 2/1 تن .
توتون غربی عملکرد بیشتری از توتون شرقی دارد ولی کیفیت آن کمتر از شرقیست. نیکوتین ابتدا در ریشه و سپس به برگ انتقال می یابد . گره ساقه قطرش از پایین به بالا کمتر میشود. طول برگ 25/0 تا 5/0 متر است. وزن برگ در حالت تازه 40 گرم و پس از خشک شدن 6 گرم میشود.
تعداد برگ حداقل 12 با میانگین 25 و حداکثر 35 است.
گل آذین خوشه ای – میوه کپسول – خودگشن . برگها دارای آلکالوئیدهای مختلف و معروفترین آن نیکوتین است . توتون غربی ارتفاع بیشتری از شرقی دارد. برگها در انتها بیزی شکل و به ساقه متصل میشوند ( با دمبرگ کوتاه). مزرعه توتون مثل مزرعه کاهوست ( از دور ) ولی بعد از مدتی برگها بالا آمده و فاصله شان بیشتر میشود. در قسمت داخلی برگ به ساقه ممکن است چند جوانه وجود داشته باشد که تولید ساقه کنند. در زمانی که گیاه به گل نرفته ، جوانه ها شروع به رشد میکنند. سرزنی با دو یا سه برگ که تولید شاخه های جانبی میکنند صورت میگیرد( انتهای مرحله داشت ). کپسولش مثل غوزه پنبه ولی خیلی ریز که 2 یا 4 برچه دارد که در داخل هر برچه سه هزار تا هشت هزار بذر وجود دارد.
وزن 11 هزار دانه اش 1 گرم است. زنگ بذور قهوه ای سیاه . نیکوتین در ریشه ساخته و در برگ ذخیره میشود. از حاشیه برگ به سمت مرکز برگ از درصد نیکوتین کم میشود.( عکس چغندرقند). نیکوتین بالا دلیل بر کیفیت بالا نیست. نور زیاد کیفیت را کم میکند.اگر رطوبت نباشد کیفیت بالا .( پرورش در سایه = کیفیت بالا)( پتاسیم بالا = به سوزی بالا).کیفیت پایین = عملکرد و ازت و نیکوتین بالا ولی خوب نمیسوزند.
سازگاری : از 60 درجه عرض شمالی تا 40 درجه عرض جنوبی کشت میشود. بهترین منطقه از خط استوا تا 40 درجه عرض شمالیست.
توتون معمولی(غربی)(آمریکا)(Nicutina tabaccum – توتون شرقی(استرالیا و روسیه)( N.rustica) – تنباکو( N.persica) .
حداقل دما چه در خزانه و چه در زمین اصلی 10 درجه سانتیگراد است.در درجه حرارت کمتر از 15 درجه کاهش رشد و کمتر از 3- درجه ازبین میرود. PH بالای 7، پوسیدگی و انگل زایی بدنبال دارد. بهترین دما 30 درجه – PH 5/5 تا 6 . خاک سبک و حاصلخیز ( میزان ازت پایین و نیکوتین پایین و پتاس بالا = به سوزی بالا).بهترین خاک برای کشت توتون خاک شنی لومی میباشد.
ارقام توتون در ایران : کاشان و اصفهان و گلپایگان و دشتستان. زمین بهتر است شیب داشته یاشد تا آب راکد نماند.
توتون غربی : بارلی و کنتاکی - توتون شرقی : سامسون و باسما و تراگوزان .
تنباکو هم ارقام محلی است که در مناطق سرد و خشک یا گرم و خشک ( نیکوتین بالا) و بیشتر بصورت بوته چینی صورت میگیرد.
توتون به شوری خاک و بافت و حاصلخیزی خاک حساس است. جایی که نور فراوان است باید از توتون خاص استفاده کرد نه از توتون معمولی . توتون معمولی را بیشتر در سایه کشت میکنند.
تناوب : تناوب دوساله : سال اول توتون و سال دوم گندم --- تناوب سه ساله : توتون ، گندم ، شبدر ( آیش).
توتون در تناوب در سال اول قرار میگیرد.بعد از خانواده لگومینوزه که ازت بالا تثبیت میکنند نباید قرار گیرد زیرا کیفیت پایین می آید .
کل نیاز آبی در اراضی آبی 4000 تا 4500 مترمکعب است. میزان متوسط محصول توتون غربی 5/1 تا 8/1 تن در هکتار. شرقی : 800 تا 1200 کیلو در هکتار. بطور کلی مقدار برگ خشک از هر هکتار 1200 تا 2200 کیلوگرم است.
آماده سازی بستر : مساحت خزانه در ایران برای یک هکتار( 100 متر ) : 1 تا 3 متر عرض و 5 تا 10 متر طول. 2 تا 6 کیلوگرم کود حیوانی و در حلب ماسه برای هر مترمربع خاک لازم است( در خزانه ). در هر 10مترمربع ، 1 گرم بذر لازم است. حداکثر بوته در هکتار، بیست هزار بوته است( توتون غربی) ولی در توتون شرقی : ده هزار بوته در هکتار.
عمق کاشت 1 تا 2 میلیمتر.در جوانه زنی نیاز به نور است.نباید زیاد عمیق کاشته شود.تقریبا روی خاک ریخته شود. 6تا 8 هفته بعد به ارتفاع 15 تا 20 سانتیمتری میرسد( 4 تا 6 برگ حقیقی) که موقع انتقال به زمین اصلیست.
اضافه کردن کود حیوانی و ماسه و 10 تا 15 کیلوگرم ازت برای 1 مترمربع در زمین اصلی.
ازت مورد نیاز 60 تا 90 کیلوگرم.45 تا 90 کیلو فسفر – 100 تا 200 کیلو پتاس. هرچه پتاس زیاد ، به سوزی بیشتر چون از جذب بالای ازت توسط گیاه جلوگیری میکند.
فاصله ردیف 5 تا 120 سانت و فاصله بوته روی ردیف 15 تا 40 سانت.فاصله ردیف در توتون غربی بیشتر است( در شرقی کمتر چون عملکرد پایینتر است).
علفکش : قبل کاشت : اپتام و تریفلورالین.
آبیاری : کمبود رطوبت موجب کوچکی و کاهش سطح برگ و در نتیجه کاهش کیفیت برگ میشود.
در مازندران بصورت دیم . در غرب ایران بصورت آبی . 7 روز بعد از کاشت آبیاری کرده که به آن آب زندگانی گویند. مقاوم به خشکی . آبیاری زیاد موجب افزایش طول برگ و طول دوره زندگانی و کاهش کیفیت میشود.
Topping ( سرزنی) : زمانیکه 10 تا 20 درصد مزرعه زیر کاشت رفته یعنی رشد کرد اقدام به سرزنی میکنیم : از قسمت زیر گل آذین ( انتهای ساقه)اقدام میکنیم که باعث زودرسی و بزرگتر شدن برگها میشود.
در مازندران سرزنی بروی واریته ای غربی صورت میگیرد.
مواد شیمیایی که کار سرزنی را انجام میدهد نیز وجود دارد ( وقتی 50درصد مزرعه گل آذین دارد).
بوته هایی را که سبز نشده اند را باید واکاری کرد.
مبارزه با علفهای هرز : وجین با دست ( 2 تا 4 مرتبه تا زمانیکه ارتفاع به 5/0 متر برسد) – وجین با علفکش : در خزانه ( آنایت 50 به نسبت 5 تا 6 کیلو در هکتار، که قبل کاشت به خاک افزوده میشود)
در زمین اصلی : قبل نشاکاری یعنی 5 تا 7 روز قبل کاشت ( 5/1 کیلو بنیل و 1 تا 2 کیلو بنالاوین ) . بعد از نشاکاری ( آنایت و بنیل).
علفهای هرز توتون: مهمترینها پنیرک و تاج خروس و گل جالیز و هفت بند و ... .
آفات : هزارپا و موش کور و ملخ – منحصر به توتون : شته سبز هلو .
بیماری : آتشک توتون و سفیدک سطحی .
درجه حرارت بالای 15 تا 40 درجه و رطوبت نسبی 80% به بالا، ایجاد فساد میکند. رطوبت برگ هنگام تخمیر نباید از 25% وزن برگ بیشتر شود.
برداشت : وقتی رنگ برگها در قسمت نوک از سبز مایل به زرد گرایش پیدا کرد . اولین چین 45 تا 60 روز بعد از نشاء. برگ چینی در 7 مرحله انجام میشود.
برگ : سه گروه : برگهای پایینی بوته – میانی بوته – برگهای بالایی . برگ چینی باید با دست انجام بگیرد و در هوای خنک یعنی صبح زود و یا موقع غروب آفتاب.
برگها را در یکجا تلمبار کرده و با دست یا ماشین( محل انتهای برگ)( حدود 2 تا 3 CM ) تعداد 60 برگ را نخ کشی میکنند. برگها در هنگام برداشت 85 تا 90 درصد آب دارند.
عملکرد و مقدار محصول : در توتون غربی چین اول بیشترین عملکرد را دارد. با عملیات به زراعی به 3 تن در هکتار هم میرسد. بطور کلی مقدار متوسط ( 1200 تا 2700 کیلوگرم در هر هکتار).
در توتون غربی بیشتر بوته چینی و در توتون شرقی برگ چینی داریم.
در توتون شرقی 2 تا 3 هفته بعد از سرزنی اولین چین برداشت و با دست و هر 7 تا 10 روز برداشت میکنیم.
در بوته چینی : برای یکنواختی رسیدگی برگها از اتفن و پرپ اترل استفاده میشود. برگهای پایینی که کیفیت کمتری دارند را جدا برداشت و مابقی بصورت بوته چینی برداشت میشود. تراکم بوته های توتون شرقی بیشتر است ولی در توتون غربی کمتر است.