پرتقال یافایی (Jaffa) که نامهای متداول آن بین هموطنان ما، پرتقال لبنانی، پرتقال فلسطینی، پرتقال بیروتی یا پرتقال شاموتی نیز میباشد، میوهای از خانواده مرکبات است و درخت آن همیشه سبز و دارای برگهای فراوان است. پرتقال از هند و چین به ایران راه پیدا کرده و معتقدند که از پیوند دارابی و نارنگی بوجود آمده و مزه تلخ آن طی اصلاح نژاد تصحیح گشته است. تشابه نام کشور پرتقال با میوه پرتقال هم اتفاقی نبوده و علت آن است که در گذشته تاجران کشور پرتقال در صادرات این میوه به اقصی نقاط دنیا فعالیت گستردهای داشتند.
پرتقال یافایی که عطر و طعم بسیار خوبی دارد، در قرن نوزدهم به علت جهش ژنتیکی پرتقال بلادی در فلسطین بوجود آمده است و بعدها این محصول، به فلوریدای آمریکا منتقل و میوه آن به نام یافای فلوریدا مشهور گردید. پرتقال یافایی در ابتدا تخمهای فراوانی داشته و پس از انتقال به فلوریدا توسط اصلاحات نژادی، نمونه بدون تخم آن تولید شد و به همین علت به مشهورترین گونه پرتقال تبدیل گردید.
در سال 1309 نیز این میوه به ایران وارد شد و در شمال ایران پرورش یافت.
پرتقال سرشار از انواع ویتامین از جمله ویتامینهای A, B1, B2, B3, C بوده و حاوی کلسیم، فسفر، آهن و سدیم میباشد. مصرف مداوم پرتقال باعث توقف حملات سلولهای سرطانی، جلوگیری از مشکلات آپاندیس، کاهش بیماریهای کلیوی و سنگ کلیه، تقویت سیستم ایمنی جهت مبارزه با بیماریهای ویروسی، جلوگیری از یبوست، رفع مشکلات اسیدی معده، کمک به درمان بیماریهای آمیزشی و تقویت پیوره و لثه دندان در اشخاص میگردد.
درخت پرتقال یافا یا شاموتی، نسبت به گرما و خشکی هوا در زمان شکوفهدهی بسیار حساس است و لذا در صورت خشکی و گرمی هوا ثمردهی آن کاهش مییابد. آب و هوای مناسب جهت بهترین باروری این نوع پرتقال، منطقه شمال ایران میباشد که شباهت زیادی با هوای قسمت شرقی دریای مدیترانه دارد ولی به علت عدم تأمین آفتاب کافی، کیفیت پرتقال شمال ایران به خوبی نمونه اصلی آن نیست و دارای پوست کلفت و گوشت کم میباشد.
مرکبات نسبت به سرما و یخبندان محیط نیز حساس هستند. بهترین بازه دمایی جهت نهال پرتقال یافایی، محدوده 29 تا 32 درجه سانتیگراد است. دمای بالاتر از 40 درجه و کمتر از 12 درجه برای رشد پرتقال مناسب نیست.
نور کافی در حد 6 تا 8 ساعت در روز نیز از الزامات پرورش نهال پرتقال یافایی میباشد. کمبود نور برای پرتقال یافایی، باعث افزایش اسید میوه شده و مزه آن را به ترش یا ملس تغییر میدهد.
نهال پرتقال جهت رسیدن به رشد و باروری حداکثری به سه تا پنج سال زمان نیاز دارد و پس از تولید میوه، مدت 6 تا 8 ماه طول میکشد تا میوهها رسیده شوند و رنگ و طعم آنها مناسب شود. میوه پرتقال پس از رسیدن کامل باید برداشت شده و فقط مدت کوتاهی میتوان آن را روی درخت نگهداری نمود.
جهت کاشت نهال پرتقال یافایی، باید گودالی به عمق 70 سانتیمتر ایجاد کرده و ابتدا ریشه نهال را با قیچی تیز، هرس نماییم تا ریشه مورد حمله قارچها و باکتریهای درون خاک قرار نگیرد. پس از قرار دادن نهال داخل گودال، آن را با خاک مرغوب و استاندارد تهیه شده برای رشد نهال، پر نموده و سپس خاک اطراف نهال را بطور کامل توسط فشار پا یا بیل، محکم و فشرده نماییم.
فاصله بین نهالها در کاشت درختان پرتقال یافایی بین 8 تا 10 متر باید در نظر گرفته شود تا درختان پس از پر بار شدن بر روی یکدیگر سایه نینداخته و نور مناسب به آنها به طور یکنواخت تابیده شود.
بهترین زمان برای کاشت نهال پرتقال در فصل پاییز است. در این زمان، نهال به اصطلاح در خواب است و پس از کاشت، فرصت دارد تا خود را با شرایط جدید، تطبیق دهد. چنانچه منطقه کاشت نهال از نظر آب و هوایی دارای زمستان سرد و پر باد است، ممکن است بادهای سرد باعث رساندن آسیب به نهال در فصل زمستان شود؛ لذا بهتر است در این مناطق، نهال را در اواخر اسفند و پایان فصل یخبندان بکاریم تا در این صورت از گزند تجمع آب در اطراف ریشه نیز در امان بماند.
نهال پرتقال یافایی در ابتدای کاشت باید هر چند روز یک بار آبیاری در حد متوسط داشته باشد و پس از مدتی فاصله آبیاری باید زیادتر و به حدود یک ماه برسد. آبیاری درخت پرتقال باید به صورت سطحی و در فاصله حدود 4 سانتیمتری سطح خاک انجام شود تا ریشه درخت به مقدار متناسب، مرطوب بماند.
کود مورد نیاز درخت پرتقال از انواع کود نیتروژنه است و باید دارای پتاسیم و فسفر باشد. همچنین میتوان از مواد مغذی دیگر مانند گوگرد، آهن، منیزیم، مس و منگنز در ترکیب کود استفاده نمود که معمولاً هر سه ماه یکبار در فصل رشد در اختیار نهال، قرار میگیرد.
درختان پرتقال حتی در ابتدای کاشت، احتیاج به سمپاشی سالیانه دارند و هنگامی که ریشه آنها سست شود، بهتر است در ماههای بین خرداد تا مهر به مدت 20 روز سمپاشی گردند.
مناسبترین خاک برای کاشت نهال و درختان مرکبات از جمله پرتقال یافایی، خاکهای شنی، رسی و سبک و دارای زهکشی مناسب میباشد. مقدار PHمطلوب خاک باید بین 5 تا 7 باشد. درختان پرتقال نسبت به تجمع آب در اطراف ریشه حساس هستند و خاک زمین باید از جنسی باشد که به محل تجمع آب تبدیل نگردد. میتوان از ترکیب 15 درصد ماسه، 45 درصد خاک باغ، 15 درصد برگ جنگلی و 25 درصد کود دامی به یک خاک مناسب درون گودال حفر شده جهت کاشت نهال، دست پیدا نمود.
با توجه به حساسیت نهال پرتقال به شرایط دمایی، باید هنگام خرید توجه داشت که دمای مکان خرید مبدأ و مقصد کاشت نهال تفاوت زیادی با هم نداشته باشند و پس از انتقال نهال به محل کاشت، باید تا زمان کاشت نهال درون گودال، موقتاً ریشه را به صورت نایلونپیچ پوشانده یا در خاک قرار دهیم. نهال پرتقال یافایی باید دارای عمر حدود یک ساله بوده، بطور عمودی رشد کرده باشد و ظاهر آن از آفات و بیماریها در امان مانده باشد. ریشه نهال نیز باید سالم و یکنواخت و بدون پیچخوردگی باشد.