تاجریزی سیاه

"تاجریزی سیاه" گیاهی علفی، یکساله و به ارتفاع 10 تا 50 سانتیمتر دارای ریشه ای راست به رنگ سفید و ساقه کم و بیش منشعب از قاعده دارد برگ های آن بیضوی به رنگ سبز تیره و دارای کناره ای با دندانه های کم است. گل های کوچک و سفیدرنگ آن در فاصله ماه های خرداد تا شهریور ظاهر می شود. میوه اش سته، کروی و در آغاز به رنگ سبز است ولی تدریجاً قرمز رنگ می شود. طعم آن تلخ و ناپسند است و در آن دانه های کوچک و کروی جای دارد.

منشأ تاجریزی سیاه استرالیا و نیوزلند گزارش شده است و در عرض جنوبی 35 تا 46 درجه جغرافیایی، گسترش دارد. این گیاه، اغلب در حاشیه جنگل ها و سواحل سنگی دریاها می روید. ریشه آن مخروطی است و دارای انشعاب های متعددی است و در شرایط نامناسب انشعاب های (ریشه های فرعی) فراوانی تولید می کند.

دوره رویش تاجریزی سیاه را می توان به دو مرحله تقسیم کرد. در مرحله اول، نیاز نوری گیاه بسیار بالاست و به مقادیر مناسبی آب نیاز دارد. در مرحله دوم، خشکی و گرما را ترجیح می دهد. در صورتی که گیاه در طول رویش با سرما مواجه نشود، نه تنها میوه های بیشتری تولید می کند، بلکه ماده مؤثره پیکر رویشی نیز افزایش خواهد یافت.

تحقیقات نشان می دهد که تناوب نوری، با مقدار محصول رابطه مستقیم دارد. چنانچه گیاه در مناطق آفتابی کشت شود، عملکرد به شدت افزایش می یابد. نیاز نوری گیاه در شرایط اقلیمی مختلف متفاوت است. گیاهان در طول رویش به طور متوسط به 1000 تا 1500 ساعت روشنایی نیاز دارد.

درجه حرارت مطلوب برای رویش بذر، 15 تا 20 درجه سانتیگراد است، ولی بذرها در درجه حرارت های 20 تا 25 درجه سانتیگراد، رشد سریع تر و مطلوب تری دارند. دمای 10 درجه سانتیگراد برای گیاه مطلوب نیست، زیرا نه تنها در رشد گیاه اختلال ایجاد می کند، بلکه سبب کاهش عملکرد (به مقدار 40 تا 50 درصد) نیز می شود. تاجریزی سیاه قادر به تحمل سرمای طولانی و شدید نیست و بر اثر سرمازدگی، به سرعت خشک خواهد شد. 

البته، گیاهان جوان برای مدت محدودی می توانند دمای 3 تا 4 درجه سانتیگراد را بدون هیچگونه آسیبی تحمل کنند.

مقدار بارندگی سالانه مورد نیاز در طول رویش تاجریزی سیاه،600 تا 700  میلیمتر است. گیاهان مسن که ریشه ای نسبتاً قوی دارند، به سهولت قادر به جذب رطوبت از محیط اطراف و نگهداری آن در پیکر رویشی خود می باشند. از این رو، این گیاه تا مدتی می تواند خشکی را تحمل کند. خشکی های طولانی، باعث ریزش میوه ها شده و رشد گیاه نیز متوقف می کند. در چنین شرایطی، گیاه پس از مدتی خشک می شود. برای کشت تاجریزی سیاه، باید از خاک های سبک یا از خاک های با بافت متوسط استفاده کرد.

گیاهان در طول رویش به آب نسبتاً زیاد و مواد غذایی کافی نیاز دارد.

پیکر رویشی این گیاه دارای مواد مؤثره ارزشمندی (از ترکیبات استروییدی) است که از آنها در صنایع داروسازی، استفاده های مختلفی می شود، به طوری که این مواد در ساخت بعضی هورمون های جنسی و هورمون آدرنالین استفاده می گردد. مواد مؤثره تاجریزی، در ساخت مواد دارویی ضد تومور، ضد تورم و نیز تهیه و ساخت داروهای ضدبارداری مورد استفاده قرار می گیرد. از مواد فعال این گیاه نیز داروهایی برای مداوای بیماری های مربوط به قلب، گردش خون و بیماری هایی مربوط به سیستم عصبی استفاده می شود. این مواد اثر ضدباکتریایی دارند و باعث کاهش فشارخون نیز می شوند.

پیکر رویشی تاجریزی سیاه، به واسطه داشتن «پزودو آلکالوییدهای ترپنویید» (گلیکو آلکالویید) در صنایع داروسازی اهمیت فراوانی دارد. از مهمترین مواد مؤثره این گیاه می توان از «سولاسونین» و «سولامارگین» نام برد. هر دو ماده یاد شده تحت عنوان «سولاسودین» نامیده می شوند که از استروییدهای بسیار ارزشمند هستند. 

برگ ها و سرشاخه های گلدار اين گياه، سمّی محسوب می شود و در مواد مختلفی اغلب به صورت استعمال خارجی استفاده می گردد.

كمپرس دم كرده و بخور خشك شده آن، برای زكام، آبريزش شديد و سردرد، مفيد است. همچنين ماليدن جوشاند آن، برای تسكين كوفتگی و ضرب ديدگی عضلات و رفع برخی خارش ها مناسب است.

له شده برگ و سرشاخه های گلدار تازه آن، به صورت استعمال خارجی برای از بين بردن ورم های گرم، تسكين دردهای روماتيسمی و مفصلی، سوختگی های ناشی از آتش، زخم آبله، ورم ها و دردهای سرطانی، سودمند است.