یام وحشی

دانستنی های علمی:

از دوران آزتک ها، یام وحشی در مکزیک مورد استفاده بوده و در درمان بیماری های روماتیسمی و به عنوان ضددرد استفاده می شد و نیز در آمریکای مرکزی برای رفع دردهای قاعدگی،‮ ‬تخمدان و زایمان مورد استفاده بوده است. ‬از یام وحشی در طب سنتی برای قولنج صفراوی و تهوع بارداری و برای بیماری های اسپاسمودیک مانند کرامپ،‮ ‬سرفه و سکسکه‮ ‬و نیز برای پیشگیری از سقط زودرس ‬استفاده می شده است‮. ‬عده ای از پزشکان این گیاه را شل کننده ی عمومی می دانستند و ادعا می کردند،‮ ‬مصرف گیاه سبب آرامش دستگاه عصبی خودکار شده به بروز آثار مفید در روده منتهی می شود. ‬ساپونین های استروئیدی،‮ ‬منشأ اصلی دیوسین مورد استفاده برای تولید قرص خوراکی جلوگیری از بارداری و سایر هورمون های استروئیدی بوده است.‬‬‬‬‬‬

خصوصیات گیاهشناسی:

گیاه "یام وحشی" با نام علمی Dioscorea spp. و دارای گونه های متعددی است (حدود 600 گونه) که می توانند غده های خوراکی تولید کنند. یام ها گیاهانی علفی، رونده، و چندساله بوده که دارای غده هایی نشاسته ای و بومی آفریقا و آسیا هستند. یام ها از خانواده Dioscoreaceae می باشند. اگرچه برخی از گونه های جنس سیب زمینی شیرین (Ipomoea batatas) نیز یام نامیده می شوند ولی این ها جزو یام ها و از خانواده Dioscoreaceae نیستند بلکه به خانواده Convolvulaceae تعلق دارند. 

یام ها تک لپه ای بوده و غده های خوراکی به وزن حدود 60 کیلوگرم تولید می کنند. حدود 600 واریته از یام ها شناسایی شده که 95 درصد آنها در آفریقا رشد می کنند. ارتفاع شاخه های آن به 2 تا 12 متر یا حتی بیشتر نیز می رسد. برگ ها قلبی شکل و پهن بوده و با آرایش مارپیچی روی ساقه قرار می گیرند. گل ها به رنگ سبز مایل به زرد و دارای شش گلبرگ می باشند که اغلب نیز دوجنسی هستند. در اغلب گونه ها میوه ها به صورت کپسولی بوده ولی در برخی از گونه ها نیز میوه ها به صورت سته ای و نرم هستند. 

مواد مؤثره:

گلیکوزیدهای ساپونینی یکی از مؤثرترین مواد‌ فعال این جنس از گیاهان به شمار می روند‮. ‬از این مواد بیشتر به عنوان سم ماهی استفاده می شود و در تزریق داخل وریدی ممکن است سبب همولیز گردند ولی به علت بزرگ بودن ملکول از دیواره روده ی عبور نمی کنند‮. ‬پس از مصرف خوراکی،‮ ‬باکتری های طبیعی روده،‮ ‬ملکول گلوکز را می شکنند و ساپوژنین (آگلیکون‮) ‬دیوسژنین را برجای می گذارند که جذب می شود‮.‬‬‬‬‬‬‬

طی یک فرآیند تجارتی برای ساخت هورمون های استروئیدی،‮ ‬دیوسژنین از مواد اولیه گیاه به دست می آید‮. ‬یکی از روش های تهیه،‮ ‬مجاور کردن یام با اسید معدنی برای هیدرولیز کردن گلیکوزیدها و سپس صاف کردن باقی ماده اولیه است‮. ‬سپس بخش محلول را خنثی کرده،‮ ‬شسته و با یک حلال‮ ‬غیرقطبی‮ (‬مانند اتر نفت یا تولوئن‮) ‬مجاور می کنند و دیوسژنین را خارج می نمایند‮.‬ گفته می شود آلکالوئیدهای موجود در گیاه جزء مؤثر مسئول تأثیر گیاه بر معده است.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

یام خودروی مکزیک به نام های‮ ‬floribunda‮ .D‬ و a‭‬composit‮ .D ‬دارای بیشترین مقدار دیوسژنین بوده و به مصارف تجارتی می رسد. ‬مواد مؤثره موجود در یام وحشی عبارتند‌ از‮:‬ آلکالوئیدها،‮ ‬بتاسیتوسترول،‮ ‬بوتوژنین‮ ‬botogenin،‮ ‬دیودنین‮ ‬diodenin،‮ ‬دیوسین‮ ‬dioscin،‮ ‬دیوسکورین‮ ‬dioscorine‮ ‬فیتوسترول،‮ ‬رزین،‮ ‬گلیکوزیدهای ساپونین،‮ ‬نشاسته،‮ ‬ساپونین های استروئیدی،‮ ‬استیگماسترول‮ ‬stigmasterol،‮ ‬تانن،‮ تاراکسرول، تریلین‮.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

خواص درمانی و کاربردهای صنعتی:

گیاه یام وحشی دارای اثرات درمانی زیر است:

فعالیت ضدالتهاب

اثر آنتی فلوژیستیک ساپونین ها به اثبات رسیده است‮.‬‬

‬فعالیت قلب و عروق

آثار سودمند‮ ‬D.nipponica‮ ‬و‮‬ D.caucasia‮‬ بر دستگاه قلب و عروق ثابت شده است‮.‬‬‬‬‬‬

‬آثار کبـدی

‬در کلانژیت تجربی

‬آثار هورمونی

اثر استروژنی دیوسژنین

‬آثار کاهنده ی کلسترل

‬تحریک بیرون ده کلسترل از صفرا با دیوسژنین

‬درمان تصلب شرائین با ساپونین های یام

‬درمان هیپرکلسترولمی با دیوسژنین

عکس‌العمل ماهیچه‌ی صاف آثار وابسته به دوز‮ ‬D.nipponica‮ ‬بر عضله‌ی صاف‬‬

فعالیت آنتی اکسیدان 

‬بیماری های قلب و عروق

‬اثر سودمند‮ ‬D.nipponica‮ ‬در بیماری کرونر‬‬

‬درمان تصلب شرائین مغز با ساپونین های‮ ‬D.cauciasia‮ ‬‬‬

یام وحشی از نظر طبیعت سرد و از نظر کیفیت شیرین است‮. ‬از یام وحشی در موارد زیر استفاده به عمل می آید‮:‬‬‬

آرتریت،‮ ‬کله سیستیت،‮ ‬قولنج روده،‮ ‬قولنج کلیه،‮ ‬کرامپ ها،‮ ‬اسپاسم عضلات،‮ ‬تنش عضلانی،‮ ‬هیپرپلازی کیستیک،‮ ‬سیستیت،‮ ‬دیورتیکولیت،‮ ‬قاعدگی دردناک،‮ ‬آندومتریوز،‮ ‬نفخ،‮ ‬بیماری های کیسه صفرا،‮ ‬هیپرکلسترولمی،‮ ‬لنگیدن متناوب،‮ ‬نشانه های یائسگی،‮ ‬تهدید به سقط،‮ ‬دردهای رحم و تخمدان،‮ ‬بارداری،‮ ‬تهوع،‮ ‬روماتیسم،‮ ‬آرتریت روماتوئید،‮ ‬خونروی ناشی از بدکاری رحم.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

‬در سال های اخیر از یام وحشی کرمی تهیه کرده اند که مورد استقبال قرار گرفته است‮. ‬ادعا بر آن است که این کرم دارای آثار درمانی بر میزان پروژسترون است‮. بعضی سازندگان این کرم ها ادعا می کنند که کرم یام وحشی مترادف پروژسترون طبیعی است و آثار سودمند پروژسترون را به عنوان بهره ی درمانی این فرآورده شرح می دهند‮.‬ این ادعاها براساس این اعتقاد استوار است که دیوسژنین موجود در یام وحشی پس از جذب از راه پوست به پروژسترون تبدیل می شود‮. ‬به نظر می رسد اشتباه سازنده ی کرم از آنجا ناشی شده باشد که این امر در آزمایشگاه واقع می شود ولی در بدن وضع به گونه ی دیگری است‮. ‬هیدرولیز شدن گلیکوزیدهای ساپونینی‮ (‬دیوسین،‮ ‬بوتوژنین و دیودنین‮) ‬وقتی از کرم یام وحشی استفاده می شود در پوست اتفاق نمی افتد زیرا این جریان فقط در آزمایشگاه و یا در روده و تحت تأثیر باکتری ها انجام می گردد‮. ‬به این ترتیب به نظر می آید که با استفاده از کرم یام وحشی،‮ ‬میزان پروژسترون افزایش نمی یابد و آثار درمانی کرم را نمی توان به دیوسژنین نسبت داد زیرا اساساً در این کرم ها،‮ ‬این ساپوژنین وجود ندارد‮. ‬به احتمال زیاد گلیکوزیدهای ساپونین نامزد احتمالی این فعالیت به شمار می روند ولی آثار این مواد احتمالاً از نوع استروژنی است‮. ‬در مورد آثار این مواد در بدن چیز زیادی نمی دانیم و هر نوع ادعا در این مورد فقط در اندیشه جای دارد‮. ‬ضمن آنکه مقدار مصرف این کرم ها متفاوت است و در بعضی گیاهان دیگر از جمله پنـج انگشت هم وجـود دارد‮.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

هشدار:

گاهی با مصرف یام وحشی اسهال ساده ی خفیفی گزارش شده است‮. ‬به این جهت مصرف گونه های سیب زمینی شیرین‮ (‬یام وحشی) در افراد دچار ضعف گوارش و آنهایی که به آسانی دچار شکم روش می شوند باید با احتیاط صورت گیرد‮.‬

در تمام دوران بارداری استفاده از یام مطمئن است و در سنت برای تهوع بارداری‮ و نیز پیشگیری از سقط استفاده می شود.‬‬‬‬