شاخص های زیستی

شاخص های زیستی :

برای بیان ، تعریف و ارائه یک سیستم غیر زنده و اجزاء مستقر در آن معمولاً کمیتهای مشخصی تعیین شده که با تعیین و بیان آن کمیت ها می توانیم موجودیت آن سیستم را مشخص کنیم
ولی در جوامع زیستی بدلیل متفاوت بودن جوامع مختلف و تأثیر عوامل گوناگون در جوامع زیستی معمولاً بیان و یا تعریف آنها مشکل است.

ولی به هر صورت شاخص هایی جهت جوامع زیستی تعیین شده که بعضی کمی هستند و بعضی کیفی. این شاخص های رشدی در ارتباط با سین اکولوژی هستند.

در شاخص های کمی عوامل مختلف قابل ارائه با عدد و رقم هستند و بعضی حالت ترکیبی دارند. از شاخص های کمی اولین تراکم است بنابراین در این جا به عنوان تعداد در واحد سطح یا حجم مطرح می شود.

دیگری شاخص پوشش است که بعنوان یک شاخص جوامع زیستی بخصوص در جوامع گیاهی چندساله تا جنگلی مورد استفاده قرار می گیرد. بیانگر سطحی است که تصویر اندام و یا اندام های یک گیاه بروی زمین اشغال می کند بنابراین با این تعریف پوشش در جوامع مرتعی که توسط گیاهان یکساله بخصوص گراس ها ( چمن ) عملاً مترادف با تراکم است.

بنابراین پوشش در جوامعی که از طبقات مختلف تشکیل شده عملاً سطح بیشتری را نسبت به سطح زمین نشان می دهد. شاخص بعدی بلندی است.

بلندی معمولاٌ در گونه های جنگلی بعنوان یک شاخص استفاده می شود در صورتی که این شاخص به روی یک گونه خاص و در منطقه ای که بصورت یکنواخت رشد می کند مطرح می شود ، می تواند بیانگر بیوماس آن منطقه از نظر وجود آن گونه مورد استفاده قرار گیرد.

دیگری وزن ( Weight ) است که دقیق ترین شاخص جهت بیان جوامع زیستی است که البته در بیشتر جوامع امکان تعیین وزن وجود ندارد.

شاخص بعدی حجم است که در علوم جنگلی و یا بیان جوامع جنگلی مورد استفاده قرار می دهیم. شاخص بعدی فرکانس یا حضور است که این شاخص بیانگر نسبت یکنواخت بودن افراد یک گونه در یک سطح است.

و چون عملاً این پارامتر ناشی از حضور افراد است در منابع فارسی بعنوان حضور هم مطرح می شود و معمولاً به صورت نسبت درصد بیان می شود.

معمولاً توزیع افراد در یک سطح وسیع بندرت بصورت یکنواخت ظاهر می شود که عوامل متعددی از جمله عوامل کلیمائی ، وجود میکروکلیماهای مختلف در یک منطقه ، ، نوع بستر ، جنس خاک و بافت آن و مکانیزم های تکثیر می توانند تأثیر بگذارند.

در میزان حضور و درجه یکنواختی آن معمولاً سه الگو برای بیان میزان یکنواختی افراد یک گونه قابل تعربف است ( الگوی فراهم متداول ترین است ).

اولی الگوی فراهم است و زمانی حاصل می شود که افراد در اطراف پایه مادری مستقر شوند و یا وقتی در سطح منطقه بررسی می کنیم به طبع بیشترین تراکم را در منطقه در حد Optimal میدان اکولوژی داریم و هرچه از حد Optimal دورتر می رویم ، میزان تراکم کمتر می شود بنابراین بصورت دوایر متحدالمرکز افراد کم می شود.

الگوی غیر فراهمی در حالتی ظاهر می شود که وجود پستی و بلندی ها و سایر عوامل یک حالت نامنظم را در منطقه بوجود آورد.

الگوی تصادفی ( در طبیعت نسبتاً نادر است ) که معمولاً در این حالت حضور افراد نسبتاً یکنواخت تر و با فاصله ثابت تری نسبت به هم وجود دارند.

قانون تحت عنوان قانون حضور وجود دارد که در آنها رده های مختلف در اکثر جوامع از نسبت زیر تبعیت می کند. تجمع و فراهم بودن موجودات با تحرک اندام زایشی رابطه معکوس دارد. 5>4=3<2<1

شاخص ترکیب گیاهی :

دو اصطلاح فون و فلور داریم که مجموع جانوران موجود در یک جامعه مشخص را فون می گوییم مثل پرندگان ، جوندگان و ... .

در صورتی که مجموعه های گونه های گیاهی و یا گونه هایی که منشاء گیاهی دارد در یک جامعه بعنوان فلور می شناسیم.

در ترکیب گیاهی منظور تهیه لیست دقیقی از گیاهان و جانورانی که در یک منطقه پراکنده هستند و تغییراتی که در طول زمان پیدا می کنند باید در مطالعات فونسیک و فلورسیک منظور شود.

شاخص لایه بندی :

در جوامعی که پوشش ما گیهان علفی و یکساله است معمولاً یک لایه بعناون شاخص زیستی مطرح می شود ولی در جوامع مختلف با توجه به نوع پوشش ممکن است لایه های متعددی وجود داشته باشد که Max آن در جنگل های حاره ای 7-8 لایه مشاهده کردند که هر کدام ایجاد یک اشکوبی را می کند که فضا را برای لایه پائین مساعد می کند که در آن شرایط گونه های خاصی قابلیت استقرار را دارند.

مثلاً در جنگل های شمال Max چهار اشکوب مشاهده شد. شاخص دوران : عبارتست از مدت زمان ظهور یک پدیده و دوام آن . مثلاً مدت زمان طول دوره گلدهی ، گرده افشانی و یا آزاد سازی بذر . بنابراین پدیده های زیستی منظم با شاخص دوران قابل بیان هستند.

شاخص نیروی زیستی :

در این شاخص بیشتر شناخت وضع طبیعی رشد یک گونه جاندار تحت شرایط محیطی مورد بررسی قرار می گیرد. مثلاً میزان رشد طولی یک گیاه در یک مدت مشخص با توجه به تأثیرات عوامل کلیمائی که می تواند پتانسیل رشد و یا ترمیم گیاه را نشان بدهد.

شاخص شکل رویشی :

شکل رویشی هر گونه معمولاً از الگوی خاصی تبعیت می کند ولی در مناطق مختلف بر اثر تأثیرات عوامل طبیعی ، رقابت و لایه بندی های موجود ممکن است شکل رویشی با هم تفاوت داشته باشد که لازم است در منطقه مورد مطالعه ، مورد توجه قرار گیرد مثلاً انشعابات شاخه ها ، خصوصیات اندام ها و ... . شاخص سنخیت ( درجه اجتماعی بودن )

معمولاً با تعیین فاصله افرد نسبت به هم مشخص می شود که این فاصله ناشی از مسائلی همچون شکل رویشی ، پوشش ها ، رقابت و نیروی زیستی و سایر ارتباطات است که اینها می توانند به صور مختلف در یک جامعه وجود داشته باشند که این را، براون بلانکه ( این تقسیم بندی درمطالعه سین اکولوژی می گنجد ) ، 5 رده از نظر سنخیت مطرح میکند.

رده اول : گونه ها بصورت منفرد قرار دارند. رده دوم : گونه ها به تعداد کم ، گروههای کوچکی را تشکیل می دهند.

رده سوم : گونه ها تشکیل گروههای بزرگی را می دهند. رده چهارم : گونه ها ایجاد توده های گسسته ای را نسبت به هم می دهند. رده پنجم : که توده های پیوسته و جامعه تک گونه ای را بوجود می آورند.

یکی از عوامل مهم در ایجاد سنخیت نحوه تکثیر است . بذرهایی که با فاصله زیاد نسبت به پایه مادری انتشار پیدا می کنند در رده های ابتدایی جای می گیرند.

شاخص همبستگی گونه ها :

طرز تجمع ، نزدیکی و بطور کلی فاصله افراد دو یا چند گونه با هم بررسی می شود که در اینجا پدیده هایی مثل رقابت ( غذایی و مکانی ) و پدیده های آللوپاتی مطرح می شود.

در آللوپاتی اثرات متقابل دو گونه نسبت به هم بررسی می شود که عوامل آللوپاتی عملاً متابولیت های شیمیایی است که از یک گونه در محیط آزاد می شود و می تواند روی رشد گونه دیگر اثر بازدارندگی که همان توقف و یا کاهش رشد است را داشته باشد .

عوامل آللوپاتی فقط مواد شیمیایی هستند که زیان آور برای دیگری است. شاخص تعلق : درجه انحصاری بودن یک گونه را درون جامعه بعنوان شاخص تعلق می شناسیم .

هر قدر میزان این شاخص کمتر باشد گونه مورد نظر در جوامع مختلف می تواند بیشتر وجود داشته باشد و برعکس.

شاخص غلبه :

غلبه را ترکیب چند صفت کمی شامل تراکم ، پوشش و بلندی ، تعیین می شود که می توانند میزان استیلاء یک گونه را به گونه دیگر در حالت بالقوه و بالفعل تعیین کنند یعنی تأثیر بارز و کلی که یک گونه بروی گونه های دیگر دارد .

گونه های چیره به آنهایی گفته می شود که در گروه تغذیه ای خود حداکثر تولید را دارند. هر فشاری که بر جامعه زیستی وارد آید تعداد گونه های نادر کاهش می یابد و اهمیت یا تمرکز چیرگی گونه های فراوان بالا می رود.

شاخص یکنواختی با شاخص چیرگی نسبت معکوس دارد زیرا مقدار زیاد آن علامت کم بودن تمرکز چیرگی است.

گیاهان گلدار جوامع خشکی معمولاً در بین اتوتروف ها و در تمامی جامعه چیره هستند. معمولاً در موجودات زنده تنومند ، بیوماس نشانه چیرگی است.

اکولوژی گیاهی بوم‌شناسی

راههای افزایش تولید

اکوسیستم های کشاورزی

اکولوژی انسانی

میدان اکولوژی Ecological niche

پله های اکوسیستم

مطالب این صفحه را پسندیدم