خواص دارويي بنفشه معطر

خبرگزاري آريا- بررسي کلي گياه دارويي بنفشه معطر و آشنايي با خواص دارويي و ترکيبات شيميايي و نحوه مصرف .

 بنفشه معطر
نام هاي فارسي: بنفشه معطر، بنفشه
نام علمي: viola odorata
نام عمومي: sweet violet
نام انگليسي: sweet violet
نام عربي: بَنَفْسَج (Banafsaj)
نام فرانسوي: violette odorante
نام آلماني: Marzviole
نام خانواده: violaceae  (بنفشه)

گياه شناسي:
بنفشه معطر گياهي است علفي و بوته اي كه پايا و چندساله مي باشد. برگ هاي قلبي شكل گياه دمبرگ درازي دارند كه از محل مشتركي در ناحيه يقه گياه (تقريباَ هم سطح با زميت) خارج مي شوند.

اين برگ ها اكثراَ روي زمين گسترده اند و ساقه وجود ندارد. گل ها به صورت منفرد روي دمگل و گياه قرار گرفته اند. دمگل ها در محل اتصال به گل حالت خميده و عصا مانند دارند.

گل ها معطر و اغلب بنفش رنگ و به ندرت سفيد يا گلي هستند( البته در بعضي نمونه ها ممكن است قسمت هاي كمي از گلبرگ سفيد يا گلي رنگ باشد.) ميوه گياه به صورت پوشينه و حاوي تعدادي دانه زرد رنگ است.

بنفشه معطر بيشتر در نواحي سايه دار و مرطوب مي رويد و براي استفاده دارويي به صورت وسيع كشت مي شود. همچنين، به عنوان زينتي به طور گسترده مورد استفاده قرار مي گيرد. گل هاي زيباي گياه در اوايل بهار ظاهر مي شوند و در تابستان عاري از گلبرگ است. بنفشه معطر بومي اروپا و آسياست، ولي در نواحي ديگر، از جمله آمريكاي شمالي و استراليا پرورش داده مي شود. اين گياه به نام هاي عمومي بنفشه انگليسي، بنفشه باغي نيز مشهور است.

اين گياه در نواحي مختلف ايران و به خصوص در قسمت هاي شمالي و مرطوب ايران رويش دارد.

تاريخچه:
بنفشه معطر از زمان هاي دور مورد استفاده دارويي داشته است. در قرون اوليه ميلادي، در مكاتب بقراط و ديوسكوريد و در قرون وسطي توسط اعراب در درمان بسياري از بيماري ها، از جمله رفع ورم چشم، درد گلو، دفع صفرا، رفع حالت تشنگي و به عنوان ملين و قي آور به كار مي رفته است.

بر اساس افسانه هاي قديمي، نام بنفشه معطر(viola) از نام دختري باكره به نام lo گرفته شده است.

زئوس به اين دختر عاشق شد و به خاطر محافظت از زن حسودش او را به شكل يك گوساله ماده در آورد كه در كشتزاري از بنفشه چرا مي كرد. به اين دليل بنفشه قرن ها به عنوان نماد عشق معروف شد و در نمايشنامه ها از آن نام برده مي شد. در نمايشنامه شكسپير، پاك از بنفشه در تهيه معجون عشق استفاده مي كند.

تركيبات مهم:
مهم ترين تركيبات گياه، اسانس و مواد رنگي آن است. مواد رنگي را مي توان به وسيله آب استخراج كرد. اين مواد با اسيدها و قليايي ها به رنگ هاي سبز، زرد و قرمز در مي آيند و از آنها به عنوان معرف PH  استفاده مي كنند. يك گلوكزيد به نام ويولاكورسيتين در گياه و به خصوص در ريزوم آن وجود دارد كه مي توان آن را با الكل گرم از گياه تازه استخراج نمود. اين گلوكزيد كه به صورت كريستال هاي زرد رنگ مي باشد، با اسيدهاي معدني به كورسيتين و قند قابل تخمير تبديل مي شود. طبق دارو نامه (فارماكوپه) انگلستان، به احتمال زياد خواص مهم  گياه مربوط به اين گلوكزيد است. همچنين اسيد سالي سيليك در جريان تجزيه و تخمير مواد گياه به دست مي آيد. از اين بنفشه عطري استخراج مي شود كه بسيار گران قيمت است؛به همين دليل بسياري از عطرهاي موجود در بازار با نام اين گياه، از مواد مصنوعي تهيه مي گردند.

تركيبات ديگر بنفشه شامل موسيلاژ، آنتوسيانين و يك ماده مهم به نام ويولين مي باشد. ويولين آلكالوئيدي است كه اثراتي شبيه امتين (يعني تهوع آور) دارد.

دارو شناختي و اثرات مهم:
استفاده دارويي هنوز در دارونامه ها وجود دارد. گل ها خاصيت مسهل دارند. در دارونامه انگلستان بهترين شكل استفاده از گل ها به صورت شربت است كه براي نوزادان نصف تا يك قاشق چايخوري و يا بيشتر، با مقدار مساوي روغن بادام مخلوط مي شود. در قديم شربت بنفشه را براي رفع تورم چشم ها، رفع بي خوابي، درمان يرقان، درمان تب و لرز، برطرف كردن چرك و تورم لوزه ها و صرع استفاده مي كردند. جرالد، يكي از متخصصان گياهان دارويي مي گويد،براي تسكين تورم داخلي گوش، آرامش قلب، بر طرف كردن خشكي و گرفتگي گلو، بهبود سر درد و به عنوان خواب آور مي توان از بنفشه معطر استفاده كرد.

از گل هاي بنفشه مي توان مرباي شيريني تهيه كرد كه در زمان چارلز دوم به عنوان كنسروي مطلوب، با نام قند بنفشه يا violet plate در تمام داروخانه ها به فروش مي رسيد و بسيار پرطرفدار بود. اين فرآورده خاصيت خلط آور دارد. گل هاي تازه براي افزودن به سالاد بسيار خوب است. همچنين جرالد مي افزايد كه از برگ ها مي توان در تهيه مرهم و ضماد جهت سوختگي ها استفاده نمود. او معتقد است كه اثرات آن بهتر از گل ختمي و تركيبات جيوه مي باشد.

تمام بنفشه ها داراي طبيعت سرد و مرطوب هستند. وقتي سبز و تازه اند، به عنوان سرد كننده و پايين آورنده حرارت بدن، به صورت داخلي و خارجي، به كار مي روند؛ مثلاَ در كاهش ورم چشم ها مي توان از جوشانده گل وبرگ و براي تسكين سر درد از مرهم آن بر روي پيشاني استفاده نمود. اين مرهم را مي توان با اسانس گل سرخ هم مخلوط كرد.

گل و برگ بنفشه، به صورت فرآورده خوراكي، صفرا آور بوده و به خصوص براي بچه ها مناسب است (البته اثر برگ در اين مورد قوي تر است). همچنين، گل هاي تازه يا خشك به شكل خوراكي، در رفع مشكلات ريوي مؤثرند.

ريزوم به صورت خوراكي داراي اثرات قوي تهوع آور و مسهل مي باشد و از اين نظر شبيه ايپكاكوانا است.

دانه ها خاصيت مسهلي و ادرار آور دارند و از آنها در مشكلات مجاري ادرار، به خصوص دفع سنگريزه در مجاري، استفاده مي شود.

در هوميوپاتي مدرن از تنتور گل تازه براي سرفه هاي اسپاسمي همراه با تنگي نفس و روماتيسم مچ ها استفاده مي كنند.

خواص گلوكزيد موجود در گياه هنوز به طور كامل مورد بررسي قرار نگرفته، ولي مطالعات اوليه حاكي از اثر آنتي سپتيكي آن است.

از زمان هاي دور از فرآورده هاي بنفشه تازه به صورت خوراكي و موضعي براي افراد سرطاني، به خصوص سرطان گلو، استفاده مي شد. از دم كرده برگ ها در آب جوش و به نسبت 1 به 5 به صورت موضعي(ماليدني) و يا به صورت كمپرس در دردهاي موضعي مي توان استفاده كرد.

براي چرب كردن گلو، برگ بنفشه را خشك و پودر كرده و در روغن زيتون بريزيد. سپس آن را به مدت 6 ساعت روي بخار بگذاريد و بعد مصرف كنيد. اين روغن براي رفع خشكي گلو مفيد است.

از اثرات ديگر بنفشه مي توان تسكين سر درد، ضد ميگرن، رفع بي خوابي،ضد سرفه، تسكين آسم و برونشيت را نام برد. بنفشه معطر چون خاصيت معرق دارد، در تسكين علائم سرما خوردگي مؤثر است.

از اسانس گل ها در رايحه درماني، درمان برونشيت، خستگي زياد و مشكلات پوستي استفاده مي شود.