فرهنگ چین و خصوصا ژاپن در خلق منظرسازی فضای سبز بر این است که کل طبیعت را یکجا به باغ منتقل کنند. نه مانند غربیها که قسمتی از طبیعت را به عنوان باغ تلقی می کنند. ژاپنیها طبیعت را دوست دارند نه فتوکپی از آن و باغسازی غربی را فتوکپی از باغ میدانند.بونسایی نوعی از باغبانی هنری است که از قدیم در چین و ژاپن به روشهای مختلف متداول بوده و هم اکنون کل جهان از این هنر با اطلاع هستند و کم و بیش آن را بطور نسبی به اجرا در می آورند. از نظر لغوی bon به معنی بشقاب، سینی یا گلدان و sai بمعنی کشت و کار است و Bonsai را کاشت در گلدان معنی کرده اند اما نه هر گلدانی و گیاهی. پا کوتاه کردن یک درخت و کاشت در گلدان کوچک متضمن هرس و نگهداری خاص است که با هرس دیگر درختان در باغ متفاوت است.

از نظر لغت شناسی ترجمه ژاپنی آن «درخت در گلدان» است. اما در طول تاریخ خود تعاریف زیادتری برای آن اظهار گردیده است .

همخوانی گلدان و گیاه چه از نظر رنگ، جنس، اندازه و بافت دارای اهمیت زیادی است و در حقیقت هرکدام دیگری را تأیید و تعریف می کنند و مکمل یکدیگر هستند .

در حقیقت بونسایی عبارتست از تعادل بین ریشه و اندام هوایی و به همین علت باید شاخه های موجود شکل داده شوند و آنهایی که اضافی هستند هرس شوند و تحت رژیم غذایی و نگهداری خاص خود قرار گیرند. گیاه بونسایی تحمل حمله قارچها و حشراتی مانند شته ها را ندارد و همانند درختان بزرگ نمی تواند از خود مقاومت نشان دهد و یا قدرت ریشه های آن در آب یابی از ذرات خاک و جذب آن در حد اندام خودش کم و کوچک است و نمی تواند غذای خود را مانند درختان بزرگ از تجزیه کودهای حیوانی به دست آورد .

با تمام این توضیحات باید اعتراف کرد که نام بونسایی به عنوان یک هنر بسیار مشکل مطرح شده که مسلماً صحت ندارد و آن طوری که فکر می کنند چندان هم مشکل نیست. فقط لازم است همان معنی بونسایی که ذکر شد به خاطر بیاورید (درختی در یک گلدان). اگر این جمله را به خوبی درک کردید متوجه خواهید شد. نگهداری گیاه بونسایی خیلی مشکل تر از داشتن یک گیاه معمولی آپارتمانی نیست .

تاریخچه :

کاشت در گلدان برای تغذیه و یا استفاده دارویی به قدمت تاریخ بشر است و هزاران سال سابقه دارد اما استفاده از گیاه گلدانی به عنوان زیبایی به ندرت صورت می گرفته است. پس از شروع استفاده از گیاه گلدانی به عنوان زینت و زیبایی به یکباره هنر تولید گیاهان مینیاتوری در چین به ظهور پیوست. نقاشی های روی دیوار در 200 سال قبل از میلاد و حمل درختان در درختچه ها و سنگ توسط کارگزاران و مستخدمین حکومتی مؤید و شاهد این پدیده هنری است. امروزه پس از 2000سال از آن تاریخ تولید درختان بونسایی یکی از هنرهای متداول چین و خاور دور است. در چین اخبار و اطلاعات زیادی راجع به قدمت تولید گیاه مینیاتوری در دست است. یکی از امپراطوران سنگین وزن که از مسافرت و بازدید از قلمرو حکومتی وسیع خود عاجز بود دستور داد که قلمرو خویش را به صورت ماکتی کوچک در حیاط قصر بسازند تا بتواند از پنجره اطاق خواب خود نقشه کشور خویش را مشاهده و فرمانروایی کند .

و تاریخ اخیر تصاویر گیاهان مینیاتوری با شاخه های پیچ در پیچ به شکل پرندگان و حیوانات را که بنام می نامند مشخص کرده است که این لغت ریشه بونسایی Pun-sai  Bonsai را ساخته است که هم اکنون با همین نام سالیانه میلیون ها گیاه مینیاتوری از چین به سایر کشورهای جهان صادر می گردد .

تفاوت گیاهان بن سای شده با گیاهان معمولی
بن ساي به علت رشد در يك محيط محدود، از نظر تبادلات غذايي، اندكي با گياهي كه در باغچه يا جنگل رشد مي كند متفاوت است. يك درخت ريشه‌ي خود را براي جذب مواد غذايي در خاك گسترش مي‌دهد و شاخساره‌ي آن با توجه به ميزان مواد غذايي و نور و ... كه از محيط مي‌رسد، رشد مي‌كند. درخت تا جايي كه ريشه توانايي ارسال مواد غذايي به بالا را دارد، قد مي‌كشد. بعد از آن درخت كم كم رو به پيري رفته و سرانجام خواهد مرد.

اما در بن ساي اين‌طور نيست. ميزان تبادلات ريشه و اندام هوايي در بن ساي، به پرورش دهنده آن بستگي دارد. اين ميزان هرچه بيشتر باشد، بن ساي بلندتر مي‌شود و بر عكس.

نكته‌ي مهم در بن ساي تعادل ميان اندام‌ها (زميني و هوايي) است. زماني كه اين تعادل در محيط يك گلدان ايجاد شود، مي‌توان گفت كه گياه به بن ساي تبديل شده است.

تفاوت ديگر بن ساي با گياه معمولي عمر بيشتر آن است. چون ريشه و شاخساره‌ي بن ساي دائم در حال هرس شدن هستند، همواره توليد اندام‌هاي جوان مي‌كنند. ريشه هم به علت كوتاه بودن قد درخت براي ارسال مواد غذايي زياد دچار مشكل نمي‌شود.

معيارهاي انتخاب گونه گياهي مناسب
براي انتخاب گونه‌ي مناسب بايد علاوه بر زيبايي گياه، موارد ديگري را هم در نظر گرفت. ميزان تابش مسقيم آفتاب، شدت نور و دماي محل نگهداري در انتخاب گونه تعيين كننده هستند.

بسته به اينكه محل نگهداري فضاي بسته (اتاق) است يا فضاي آزاد، گونه‌ي گياه بايد تفاوت داشته باشد. البته در فضاي بسته هم در صورت وجود تابش مستقيم يا استفاده از لامپ‌هاي فلورسنت، مي‌توان از گونه‌هاي فضاي آزاد با رعايت برخي شرايط استفاده نمود.

گياهان سايه پسند مثل فيكوس‌ها براي اتاق‌هاي كم نور و درختاني مثل نارون، انار و زيتون براي اتاق‌هايي كه روزانه چند ساعتي از تابش خورشيد بهره‌مند مي‌شوند، مناسب هستند.

درختان زيبايي چون انواع افرا، بلوط، آزاد، ممرز و انواع سوزني برگ‌ها براي بن ساي فضاي آزاد بسيار مورد توجه قرار گرفته‌اند.

بن ساي‌هاي هميشه سبز، خزان‌دار، مثمر و غير مثمر
زيباترين بن ساي‌ها معمولاً گونه هاي خزان دار هستند. اين گياهان در فضاي باز به راحتي رشد مي‌كنند و در برابر تغييرات فصول عكس العمل نشان مي‌دهند. مشاهده‌ي گونه‌هاي خزان دار و تغيير رنگ برگ‌ها در پاييز و زمستان و جوانه زني مجدد آنها در بهار بسيار مورد توجه علاقمندان است. از جمله گونه‌هاي خزان دار مي‌توان چنار، ممرز، بلوط، افرا و ... را نام برد.

سوزني برگ‌ها، سيتروس‌ها، فيكوس‌ها و ... از جمله بن‌ساي‌هاي هميشه سبز هستند. جذابيت اين گونه‌ها به سبز بودن آنها در پاييز و زمستان بر مي‌گردد. بيشتر گونه‌هاي فضاي بسته هميشه سبز هستند.

نگهداري از بن ساي‌هاي غير مثمر مانند: فيكوس، برگ نو، افرا، راش و ... قدري راحت‌تر است. پرورش گونه‌هاي مثمر مثل سيب، انار، به، خاس و ... در صورتي كه از آنها ميوه بخواهيم قدري دشوار است. در اين موارد ميزان، نوع و زمان تغذيه‌ي مصنوعي بسيار مورد اهميت است.

 

تکنیک ها و روش های پرورش بونسای :

برای انتخاب روش پرورش بونسای ، درختان را به دسته هایی از نظر صفات و زیبایی آنها برای خلق یک اثر هنری زنده تقسیم می کنند و هر درخت را با دیدی تازه و فکری باز و آزاد نگریسته و خصوصیات طبیعی آنرا در نظر می گیرند . بونسای ها را براساس شکل آنها دسته بندی می کنند امّا بسیار اهمیت دارد که پرورش دهندگان به بونسای اجازه بدهند تا خصوصیات واقعی خود را بصورت آزادانه ای بروز دهند و بدون اینکه آنها را وادار به نشاندادن خصوصیات ویژه ای نمایند به آنان کمک کنند تا به شکلی زیبا جلوه گر شوند ، آنگونه که انسانها برای خود لباس مناسب را انتخاب می کنند . درختانی که ریشه دهی ضعیفی دارند همانند تیرهای چوبی خطوط برق و تلفن که بر زمین فروریخته اند ، خواهند بود امّا سیستم های ریشه دهی گسترده موجب استقرار بهتر درختان و ثبات بهتر محوریت گیاه می گردند بطوریکه بونسای های استاندارد ژاپنی که دارای سیستم ریشه دهی مناسبی هستند ، بمقدار کافی قطور شده و از خاک خارج می گردند . برخی از روش های پرورش بونسای عبارتند از :

   Kokutan bonsai

در این روش از گیاه با نام علمی Rhaphiolepsis indica که توسط بذرهایش تکثیر می یابد ، استفاده می کنند . این روش در سال 1974 میلادی توسط Haruo kaneshiro ابداع گردید . وی از این روش برای آموزش تکنیک های بونسای بوفور استفاده نمود زیرا نیازی به هرس سنگین ساقه ها و شاخه ها که موجب ایجاد زخم بر تنه گیاه می شوند ندارند و از این طریق به موفقیت های زیادی در خلق بونسای های زیبا با تنه (stock) ، ساقه ها (trunks) و شاخه های (branches) خارق العاده دست یافت .

Penjing Type  

در این روش با اجرای هرس سنگین بر بخش های بالایی درختان بونسای باعث تحریک رشد شاخه های زیرین آن گردیده و ریشه دهی آنها افزایش می یابد بطوریکه تولید گیاهان کج را می نماید و بر ناهمواریهای تنۀ آنها افزوده شده و از زیبایی خاصی برخوردار می گردند .

Cascade Type  

با هرس مناسب شاخه ها می توان گیاهان را بصورت آبشاری یا نیمه آبشاری (semi-cascade) تربیت نمود .

Exposed the root

برای خلق این نمونه ها باید درخت بونسای را در محل خود اندکی بطرف بالا کشیده و از محل استقرارش حرکت داد و عملیات لازم را بر روی تاج آنها بهمراه روند معمولی نگهداری گیاه اجرا نمود .

Die-back  

زیبا ترین بونسای ها زمانی بوجود می آیند که آنها را برای مدتی در شرایط سخت رشد داده تا بخش هایی از تنه آنها بمیرند و سپس با ایجاد شرایط مناسب ، آنها را وادار به رشد در این اندام ها (grow - back) می کنند . اینگونه سیکل رشد و مرگ (grow and die-back cycle) منجر به تولید درختانی با خصوصیات غیر معمول می گردند که ظرفیت های استثنایی خواهند داشت .

 Fuku bonsai (Sumo)

برای پرورش این گونه بونسای از گیاهانی استفاده می شود که دارای تنه های ستبر (stout trunks) و خیلی سنگین ، شاخه های اندک و قوی و جوانه انتهایی باریک و بلند باشند که اغلب تولید تنه های چندگانه (multiple trunks) با ریشه دهی قابل توجه و تعداد زیادی شاخه نموده و رشد زیادی می کنند بطوریکه بهترین کیفیت را از نظر ارزشگذاری بین المللی خواهند داشت .

Shin type

اغلب نهال های جوان بصورت نازک و طویل رشد می نمایند امّا پرورش دهندگان بونسای می کوشند تا از آنها گیاهان بالغ ولی کوتوله ای بسازند که دارای نمای ستبر و گسترده ای باشند . تکنیک shin در مورد نوک درختانی اتلاق می شود که دارای تعادل در نقطه رشد انتهایی خود هستند . در این روش ابتدا بزرگترین شاخه سازندۀ تنه را شناسایی و از آن محافظت می نمایند و سپس با هرس سنگین و بموقع آنرا بصورت چنگالی تربیت می کنند . نقطه shin را می توان با یک خط فرضی به انتهای پائین ترین شاخه ها متصل کرد و طول مورد نظر شاخه ها را مشخص نمود و بقیه را هرس کرد زیرا در صورت رشد یافتن شاخه های بالایی ، شاخه های زیرین گیاه ضعیف شده و میمیرند .

 

مراقبت از بونسای :

نور و دمای بونسای :

بونسای ها را در غالب اوقات سال در خارج از منازل نگهداری می نمایند امّا برای مدتی که به داخل منازل منتقل می گردند ، نور دهی آنها را با انعطاف بیشتری می توان انجام داد بنابراین از هر آنچه در اختیار دارید ، برای این منظور می توانید بهره گیرید . ارتفاع لامپ ها از زمین بستگی به ارتفاع درخت بونسای دارد که در صورت استفاده از فلورسنتمی توان آنرا با فاصله بسیار نزدیکی جهت حداکثر نور دهی قرار دهید زیرا اینگونه لامپ ها تولید گرما نمی کنند . برای این منظور بهتر است از لامپ های فلورسنت بلند استفاده نمایید و آنها را بالای بونسای از سقف آویزان کنید . برای ایجاد دمای مناسب محیطی در زمستان ها می توان 2-1 عدد لامپ حبابیکه دارای نور نقطه ای هستند در بالای بونسای و با فاصله مطمئن نصب نمایید . پوشانیدن بخش خارجی گلدان ها با صفحات عایق از صدمه دیدن گلدانها جلوگیری می نماید و به گرمتر ماندن ریشه ها در زمستان کمک می کند

 

آبیاری بونسای :

بونسای هایی که برای مدت ها و بصورت عاشقانه ای آبیاری و مراقبت گردیده اند ، قادرند بر بینندگان خود تأثیرات عمیق و پایدار بگذارند بویژه اگر دارای عمرهایی بیش از یک قرن بوده و از پرورش دهندگانی به دیگران دست به دست شده باشند . از طرفی هرگونه ایجاد استرس بر بخش های شاخ و برگی گیاه بر سیستم ریشه ای کوچک آن نیز تأثیر خواهد گذاشت و سیستم ریشه ای کوچک و سطحی تر بیش از سیستم ریشه ای عمیق تر و گسترده تر آسیب خواهد دید زیرا قادر به تأمین رطوبت کافی برای شاخ و برگ ها بویژه اگر درمعرض جریان هوای خشک قرار گیرند ، نمی باشد . از طرف دیگر ، از دلایل عمده مرگ درختان بونسای ، آبیاری بیرویه می باشد زیرا برخی افراد بغلط می پندارند چونکه درختان در گلدانهای کوچک پرورش داده شده اند حتماً باید دائماً آبیاری گردند درصورتیکه براساس گونه های گیاهی انتخاب شده ، شرایط محیطی ، نوع خاک ، اندازه گلدان و محل استقرار بونسای می توان آبیاری لازم را بصورت های مختلف از دو بار در روز تا یکبار در هفته تغییر داد و عموماً باید سطح خاک آن بعمق 1-0.5 اینچ قبل از هر آبیاری بطور کامل خشک شده باشد .

آبیاری بروش "مه پاشی " (misting) با اسپری کننده ها بر روی شاخ و برگ گیاه کمک چندانی به رفع مشکلات کمبود آب برای بونسای نخواهد بود امّا روش مناسبی برای افزایش رطوبت محیط گیاه خواهد شد . بهتر است بخش زیرین گلدان را بطور کامل در درون ظرف آب قرار دهید زیرا از این طریق مانع شسته شدن ذرات خاک نیز خواهید شد . در برخی از موارد ، سینی پُر از سنگریزه ای که برای سهولت انجام زهکشی در زیر گلدانها قرار داده می شود بعنوان منبع بهبود رطوبت محیط عمل نموده و بهتر است سنگریزه های آنرا بصورت هفتگی شسته و تمیز نمود و یا اینکه سینی حاوی بونسای را بطرف یکی از گوشه های آن که دارای منفذ است به کمک قطعه ای آجر یا سرامیک برای تسهیل زهکشی بصورت شیبدار درآورد . قرار دادن ورقه های پلاستیکی بر روی چوب های «T» شکل در بالای درخت بونسای نیز باعث افزایش رطوبت محیط اطراف گیاه خواهد شد امّا بطور کلی در هنگام آبیاری ها از پرتاب شدن ذرات خاک که در اثر پاشش آب ممکن است روی دهد ، باید ممانعت بعمل آید .

 

انتخاب گلدان مناسب

براي تهيه يك گلدان خوب، علاوه بر سليقه و علاقه، در نظر گرفتن چند نكته مفيد است:

يك گلدان مناسب بايد از نظر وزن با گياهي كه در آن كاشته مي‌شود تناسب داشته باشد. زهكشي گلدان بايد به خوبي انجام شود. در مورد سوزني برگ‌ها بايد كمي بيشتر از معمول باشد. شكل و اندازه گلدان بايد متناسب با نوع گياه باشد.

تناسب رنگ گلدان با رنگ برگ‌ها يا ساقه هم مي‌تواند در زيبايي گياه تاثير داشته باشد. براي گونه‌هاي خزان دار كه ريزش برگ آنها مورد توجه است، گلدان‌هاي بيضي و گرد زيباتر هستند. در مورد ساقه‌هاي ستبر و گياهان كهنسال، گلدان‌هاي عميق‌تر مناسب‌تر اند. ضمن اين‌كه به تعادل گياه هم كمك زيادي مي‌كنند.

خاك بونسای

در گلدان‌هاي بن ساي بافت خاك با گلدان‌هاي معمولي تفاوت دارد. زهكشي و توانايي نگهداري آب بايد زياد باشد. به طور متوسط هر گلدان روزانه يك بار آبياري مي‌شود؛ بنابراين بايد از زهكشي مطلوب برخوردار باشد، در عين حال بايد توانايي ذخيره و نگهداري آب و مواد غذايي را هم داشته باشد. به اصطلاح نبايد به راحتي آبشويي شود. يك خاك خوب بايد همزمان دو خصوصيت زهكشي، نگهداري آب و مواد غذايي را داشته باشد.
سوزني برگ‌ها نياز به خاك تقريباً سبك با زهكشي قوي دارند. قدري هم اسيدي بودن خاك براي /انها مفيد است. در مقابل بيشتر پهن برگ‌ها خاك مرطوب را ترجيه مي‌دهند. با توجه به گونه گياهي مورد نظر، مي‌توان مخلوطي از خاك برگ (هوموس) الك شده، رس و شن را مورد استفاده قرار داد.
با افزايش نسبت شن قابليت زهكشي خاك بيشتر مي‌شود. هرچه خاك برگ بيشتر باشد، قدرت نگهداري آب بيشتر است. افزايش نسبت رس در مخلوط سبب سنگين‌تر شدن خاك مي‌شود. به طور كلي تهيه يك مخلوط مناسب به روش آزمون و خطا هم بد نيست

 

کود دهی بونسای :

درختان غالباً کود پذیری زیادی دارند امّا اینکه آنها را در ظروف کم عمق برای احراز رشد بطئی پرورش دهیم ، مقوله ای دیگر است . کودها فقط برای تحریک رشد نیستند بلکه برای سلامتی طبیعی گیاهان مؤثرند . اغلب مخلوط های خاک بونسای درشت بافت و دارای مقادیر کمی از مواد غذایی هستند و کودها تنها منبع تأمین کننده مواد ضروری گیاهان در بسیاری از بونسای ها می باشند . کود دهی   را گاهی "تغذیه" هم می نامند امّا در واقع انسان به گیاه غذا نمی دهد بلکه عناصر مورد نیازش را در اختیارش می گذارد و گیاه از آنها غذای خود را می سازد و یعنی به خودش غذا می دهد . برای کود دهی اغلب می توان از کودهایی که دارای ترکیبات ضعیفی هستند و ویژه خانگی ساخته شده اند ، بصورت هفتگی یا ماهانه استفاده نمود زیرا آنها بسیار مطمئن تر از کودهای قوی تری هستند که با فاصله زمانی بیشتری مصرف می گردند .

استفاده از مقادیر زیاد کودها و در زمان نامناسب کود دهی موجب افزایش احتمال سوختگی  ریشه ها می شوند لذا باید به درصد نیتروژن ، فسفات و پتاسیم (macro nutrients) بر روی برچسب بسته های آنها توجه شود که بصورت «N-ph-po» یا «N-P-K» درج می شوند ؛ مثلاً «5-10-15» بیان کننده 15 درصد نیتروژن ، 10 درصد فسفر و 5 درصد پتاسیم می باشد . مقدار زیاد ازت موجب تشویق رشد رویشی گیاه می شود و فسفر و پتاسیم نیز برای ساختمان سلول های گیاهان ، توسعه ریشه ها و گلدهی ضروری هستند . کودهای کم مصرف (Micro-nutrients) دارای برخی عناصر هستند که به میزان ناچیز مورد نیاز گیاهان می باشند و افزودن آنها موجب جلوگیری از کمبود هایی می شوند که در روند عادی رشد گیاهان ظهور می یابند . برخی فروشگاه ها کودهای "قرصی شکل" را می فروشند که آنها را بر روی سطح خاک گلدان ها قرار می دهند تا پس از هر بار آبیاری موجب کود رسانی با ثبات ولی ضعیف را برای گیاه فراهم سازند . البته کودهای مایع امکان اسپری کردن بر روی شاخ و برگ را ممکن می سازند که به "تغذیه برگی" موسومند . این روش توسط بسیاری از پرورش دهندگان بونسای توصیه می شود زیرا مستقیماً و سریعاً جذب سلول های گیاه می گردند . از مواد مکمل (super thrive) و یا عصاره جلبک های دریایی   نیز می توان برای افزایش کارآیی کودها استفاده نمود . برخی از مواد هورمونی و ویتامینی   مطمئن گاهاً قادرند تا از طریق تحریک درخت به ترمیم   آن کمک نمایند .

بهترین زمان کود دهی اوایل فصل بهار است و در این زمان مقدار بالایی از نیتروژن برای رشد گیاهان جوانی که می خواهید دارای رشد سریع و قوی باشند ، ضروری است امّا در اواخر بهار پس از اینکه رشد سریع درخت خاتمه یافت ، باید از مخلوط های حاوی مقدار کمتر ازت استفاده کرد تا مرحله بلوغ   در گیاه ظاهر شود . کود دهی را باید در تابستان تا رسیدن درخت به حالت نیمه خواب   ناشی از گرمای تابستانه ادامه داد . کود دهی را پس از شکستن گرمای شدید نیز با درصدهای کمتر ازت تا آغاز پائیز تداوم می بخشند . برای دستیابی به بهترین میزان کود دهی درختان باید ابتدا یک دوجین از هر نوع درخت مورد توجه را برویانید و سپس اولین درخت را با مقداری از کود که فکر می کنید صحیح است ، تغذیه نمایید و در هفته های آینده باید همان مقدار کود را به همان گیاه و گیاه بعدی بیفزایید و آنقدر ادامه دهید تا اولین گیاه بمیرد و در این صورت در می یابید که مناسب ترین مقدار کود برای گیاه مورد نظرتان چقدر است . از این طریق می توانید بر تجربیات خود بیفزایید که با ارزش ترین سرمایه برای پرورش سالم ترین گیاهان بونسای خواهد بود .

یکی از مشکلات عمده این مقوله عبارت از افزودن کودها به درختان ناسالمی است که فکر می کنید دچار معضلات سوء تغذیه   هستند . درصورتی که درختان بندرت از گرسنگی می میرند امّا کود دهی نامناسب می تواند مشکلات ریشه ای مهمی را برای گیاه سبب شود و درخت را سریعاً بمیراند . هرگز نباید به گیاهانی که دوره خواب زمستانه را می گذرانند ، کود داده شود زیرا درختان بدون برگهای خود قادر به غذا سازی نیستند و درختان همیشه سبز نیز در اواسط زمستان دارای فعالیت زیادی نیستند و غذا سازی قابل توجهی ندارند بنابراین نمی توانند از کودهای داده شده به میزان کافی بهره گیرند . هرگز نباید به گیاهان مریض کود دهی نمود زیرا موجب بدتر شدن وضعیت آنها می شود . همچنین افزایش کودها به خاک می تواند باعث بروز اشکالاتی در روند جذب آب توسط گیاه گردد.

 

هرس بونسای :

اگر خواهان تولید گیاهان شاخصی هستید ابتدا قبل از انجام هرس باید در مورد گیاهانتان مطالعه نمائید و اینکه چگونه درخت را تربیت کنید تا بحالت دلخواه شما نائل آیید هر چند که به چندین مرحله از هرس کرده و سالها وقت نیازمند باشد . هرس کردن گواینکه موجب کنترل رشد گیاه می شود امّا نباید مانع رشد آن گردد و این عمل بعنوان تکنیکی جهت هدایت تمایلات رشدی گیاهان برای رشد در جهت پدید آوردن شکل های جذاب و چشم نواز می باشد و نباید بعنوان شیوه ای ستمگرانه برای تبدیل ضمیر آنان جهت بونسای شدن تلقی گردد . درصورتیکه روش های مناسب جهت حفظ اندازه و شکل درختان بونسای انجام نگیرد ، آنها بزرگتر از معمول خواهند شد ولی هرس مناسب به رشد و سلامتی گیاهان بواسطه دریافت نور و هوای کامل می انجامد .

زمان و چگونگی هرس شاخه ها بستگی به نوع گیاه دارد . از جداول زمانبندی شده کتابها فقط بعنوان یک ملاک کلی بهره گیرید زیرا فصول از سالی به سال دیگر و از منطقه ای به منطقه دیگر تفاوت می نمایند . هرس شاخه ها (pruning) را بکمک قیچی یا ابزار مناسب دیگری برای شکل دهی دلخواه درختان انجام دهید . برای این منظور سعی شود که شاخه ها تا حد امکان در نزدیکی محور (pivot) تلاقی دو لبه برش قیچی قرار گیرند تا عمل قطع آنها راحت تر انجام شود ولی برای قطع شاخه های ضخیم تر می توان از ارّه مناسب استفاده نمود . شاخه ها را از فاصله یک اینچی تنه قطع کنید زیرا برآمدگی حاصل شده بر روی تنه درخت بمرور زمان تحلیل (nibble) خواهد رفت و فقط اثری از آن (stub) باقی خواهد ماند . داشتن تنه کوتاهتر و شاخه های اصلی کوچکتر توسط گیاه اولویت دارد تا دارای سیستم انتهایی و برگدهی جذابتری گردد و در این حالت باید کوشش شود تا خصوصیت ایجاد شده بخوبی حفظ گردد و بمرور به شکل دلخواه نهایی درآید . پس از اینکه درختان پرورش یافته به مراحل پالایش (refinement stage) نائل آمدند ، عملیات هرس کردن را به منظور حفظ گیاه و همچنین برای ایجاد خصوصیات ظاهری بهتر اجرا می کنند .

مرحله 1 شروع :

اجازه بدهید تا نهال شما رشد نموده و سپس انتهای آنرا قطع کنید . میزان ساقۀ قطع شده به تمایل شما و ریسکی که می پذیرید ، بستگی دارد زیرا هرچه گیاه را از ارتفاع بلندتری قطع نمایید برای بقاء گیاه مطمئن تر است ولی برای کسب بهترین نتایج باید به هرس شدیدتری اقدام کنید . محل بریدگی را با وازلین   مسدود نمایید . برخی افراد بواسطه عدم پذیرش خطرات هرس شدید ، آنرا انجام نمی دهند و ترجیح می دهند تا از این مرحله اجتناب نموده و گیاهانی را بخرند که بین مرحله 2 و3 باشند درصورتیکه مرحله 1 کلید موفقیت بحساب می آید زیرا در این مرحله است که بسیاری از تفاوت های ممکنه بروز می نمایند . در این مرحله ، هرس ریشه ها نیز درمورد گیاهان خیلی جوان برای قطع انتهای ریشه اصلی و ایجاد سیستم ریشه ای فشرده و ایده آل انجام می پذیرد .

مرحله 2 فرم دهی   :

درصورتی که پس از انجام هرس فقط یک یا دو جوانه جدید ظاهر شوند ، در بسیاری از مواقع باید از خود بپرسید که چرا چنین شده است ؟ آیا می توان بذور گیاهان مناسب بیشتری بدست آورد ؟ آیا می توان شرایط محیطی را بهتر نمود ؟ آیا آبیاری و کود دهی مناسب بوده اند ؟ زیرا در این مرحله باید گیاهان را بخوبی تغذیه کنید تا رشد بسیار خوبی حاصل نمایند سپس از 3-2 نقطه جدید که ظاهر گردیده اند ، یکی را که دارای بهترین موقعیت است انتخاب نموده و بقیه را حذف کنید و اجازه بدهید تا حداقل 8 -7 برگ جدید قبل از انجام هرس بعدی برویند و آماده انجام مرحله 3 گردند .

مرحله 3 یا پالایش :

پس از 10 -8 سال که از عمر بونسای گذشت و وضعیت مناسبی را از خود بروز داد ، بهتر است ظرف آنرا بزرگتر نمائید تا با افزایش سیستم ریشه دهی برای مراحل بعدی آماده شود امّا در بسیاری از موارد باید به آسانترین راه مبارزه طلبی که دارای ریسک زیادی است و منجر به بهگزینی گیاهان می گردد یعنی هرس کردن تن در دهید . سرانجام اگر بخوبی درک نموده باشید که چگونه گیاهتان در طی سالهای اخیر رشد یافته است ، آنگاه به بهترین وجهی خواهید توانست در ادامه راه به شکل دهی ، نگهداری و اصلاح درخت خود و حتی ایجاد تغییر در آن همت گمارید .

 

تعویض گلدان بونسای :

گیاهان بونسای به خاک اندک داخل گلدان خود وابسته هستند ولیکن زمانیکه این گلدان ها پُر از ریشه می گردند ، لاجرم گیاه از رشد باز می ماند و جذب هوا و آب از خاک دشوار می گردد و تعویض مرتب گلدان باعث طول عمر و دیرپایی گیاه می شود . درختان با افزایش عمرشان یقیناً دارای تاج بزرگتری خواهند شد و باید آنها را در گلدان هایی که اندکی بزرگتر می باشند ، منتقل نمود و حتی اگر گلدان بعدی از نظر عمق ، زوایا و شکل مشابه قبلی است امّا باید از وسعت بیشتری برخوردار باشد . راز داشتن یک بونسای سالم ، محافظت کافی از ریشه های آن است که نیازمند تعویض منظم گلدان یا ظرف آن می باشد که ضمن آن باید ریشه های دارای رشد اضافی را هرس نمود و گیاه را به خاک و ظروف جدید منتقل کرد . برای این منظور ابتدا باید گیاه را از گلدان خارج ساخت و با دقت خاک های اطراف ریشه های آنرا تمیز نمود و یک سوم ریشه های آنرا هرس کرد تا به توسعه بیشتر تاج خود بپردازد . برای خارج کردن درخت از گلدان نباید آنرا بکشید بلکه به کمک ابزارهای چنگال مانند ریشه ها را از خاک خارج کنید و بتکانید و سپس آنها را تا حد نزدیک به طوقه به پیرائید و به گلدان مشابهی منتقل سازید . خاک اطراف ریشه ها را می توان با فشار ملائم آب   نیز بزدائید .

 

ابزارهای مراقبت بونسای :

اغلب علاقمندان بونسای درمورد ابزارهای مورد نیاز در شروع کار و برای کسب مهارت لازم مطمئن نیستند امّا در حقیقت فقط به چند ابزار اصلی نیاز می باشد که از نظر قیمت و کیفیت دارای تنوع زیادی هستند و مبتدیان می توانند آنها را در مراحل بعدی تهیه یا خریداری نمایند . در ابتدا از ابزارهای گران استفاده نکنید زیرا ابزارهای معمولی می توانند نیازهای اولیه شما را بر طرف سازند ؛ مثلاً از چارچوب های داخل قماش و توری سیمی پنجره ها بعنوان الک و از چنگال های کهنه آشپزخانه بعنوان خاکزدای ریشه ها و یا بجای شنکش جهت شیاردهی پای بوته ها و از قیچی خیاطی و سیم چین برای هرس سرشاخه ها می توان استفاده نمود .

ابزارهای بدلی ارزان حتی با علائم تجاری معروف سریعاً صدمه می بینند بنابراین بهتر است از ابزارهای ویژه بونسای بهره گیرید . استفاده نادرست و خوردگی بزرگترین دشمن ابزارها هستند . ابزارهایی که دارای تیغه هستند را می توان با مهارت تیز نمود . ابزارها را باید بعد از هر بار استفاده ، تمیز نموده و سپس با روغن آغشته کرد . تربانتین (turpentine) برای زدودن شیره گیاهی (sap) برجای مانده بر تیغه ها عالی است . موادی چون شیره گیاهی ، رطوبت و عرق دست ها و نگهداری در محل نامناسب موجب خوردگی ابزارها می گردند و باقی گذاردن آنها در فضای آزاد نیز بر شدت زنگار خواهد افزود ؛ بنابراین ابزارهایی که دارای تیغه هایی از جنس فولاد ضد زنگ (black steel) هستند بواسطه مقاومت و استحکام توصیه می گردند .

برخی از معروفترین ابزارهای بونسای عبارتند از :

هرس گر مقعر (concave pruner):

این وسیله به روند هرس شاخه ها سرعت بخشیده و منجر به التیام زودتر زخم ها می شود زیرا موجب برش بزرگتر ، وسیعتر و اندکی مقعر آنها می شود که این فرورفتگی بر سرعت تولید کالوس (callous) برای التیام زخم ها افزوده و نیز از ایجاد برآمدگی نامطلوب بر روی تنه درخت جلوگیری می شود که نمونه 8 اینچ  آن مقبولیت بیشتری یافته است امّا اینگونه ابزارها نمی توانند شاخه های کلفت تر از 50 درصد اندازه پاشنه لبۀ  خود را قطع نمایند و فقط قادرند تا شاخه هایی با قطر حداکثر 1.5 اینچ را ببرند .

قیچی مخصوص جوانه ها (bud scissors):

بهترین وسیله برای هرس برگها ، جوانه ها و شاخه های کوچک است زیرا لبه کوتاه و جایگاه بزرگ محل انگشتان به کنترل بهتر آن کمک می نماید .

قطع کنندۀ ریشه ها (root cutter) :

که به سبب امکان خسارت بر تیغه ابزارها در اثر برخوردن با شن و ریگ ریشه ها باید از ابزارهایی با تیغه های محکم تر و کلفت تر برای قطع کامل یا کوتاه کردن آنها استفاده شود . همچنین از این ابزار برای قطع شاخه های زبر و کلفتی که قابل هرس با هرس گر مقعر نیستند ، نیز بهره می گرند .

خاک زدا ها (soil removal):

آنها همانند باریکه های چوبی (chopstick) یکی از وسایل عادی در مراحل تعویض گلدان بویژه برای بونسای های کوچک می باشند و برای بونسای های بزرگتر از قلاب های ریشه که دارای 3 زایده قلاب شکل هستند ، استفاده می شود ولیکن انواع تک قلاب آن قطعاً به سبب حداقل خسارت بر ریشه های موئین از اولویت بیشتری برخوردارند . برای این منظور از ساقۀ بامبو نیز می توان استفاده نمود .

قطع کننده زواید غده ای شکل (melon ball cutter = knob cutter) :

از این وسیله برای قطع جوانه هایی که در همدیگر رشد یافته اند یا قطع بخشی از نوک ریشه ها و یا برداشتن کالوس های رشد یافته بر تنه درخت استفاده می شود و باید از آن در تماس با خاک و اجسام زبر نظیر ریگ و سنگریزه محافظت بعمل آید و بعد از استفاده نیز لبه های آن را با کهنۀ آغشته به روغن اندود نمود .

انبرک (tweezer):

برای نگهداری جوانه های کوچک در زمان پاک کردن آنها از آفات احتمالی بکار می رود .

سیم (wire) :

برای شکل دهی شاخه ها و تنه های باریک و تصحیح خمیدگی های غیر طبیعی آنها استفاده می شود .

قیچی کوچک (bud-trimming shear) :

  این وسیله برای هرس جوانه ها و شاخه های خیلی کوچک کاربرد دارد .

انبر دست (pliers) :

  معمولی و دَم باریک برای قطع و یا پیچانیدن سیم ها بکار می رود .

همچنین جَک ها (jacks) و اهرم ها (levers) برای خَم کردن برخی شاخه مورد استفاده قرار می گیرند . اره (saws) ، برس (brushes) ، اسکنه (gouges) و تیغ برش نیز از سایر ابزارهای بونسای می باشند .

 

تغییر مکان فصلی بونسای :

بونسای ها درختان واقعی هستند و میلیون ها تکامل را پشت سر نهاده اند و اکنون که ما آنها را به این شکل می بینیم ، هرکدام با شرایط ویژه ای سازگاری یافته اند بنابراین اگر بخواهیم در پرورش بونسای موفق عمل کنیم باید اینگونه مسائل را بپذیریم و برخلاف آنها عمل ننمائیم و هیچگونه گله مندی از نظر محدودیت های شرایط رشد نظیر نیازهای سرمایی و گرمایی آنها نداشته باشیم ؛ مثلاً برخی بونسای ها را باید گاه گاهی به خارج خانه منتقل نمود و گیاهان گرمسیری را در زمستان حتماً به درون منازل انتقال داد . در ضمن سال نیز احتمالاً وضعیت هایی بوجود می آید که مجبور به تغییر مکان فصلی بونسای گردید . درهر صورت باید محیط مناسب سازگاری درخت را فراهم نمائید تا به رشد یا حداقل بقاء ادامه دهد . بنابراین باید قادر باشید تا میکروکلیمایی با نور ، رطوبت و دمای کافی برای بونسای فراهم سازید .

درختان حساس به سرما   نظیر گیاهان گرمسیری را ضمن ماه های گرم سال می توان در خارج از خانه نگهداری نمود امّا باید قبل از شروع دوره سرما به داخل خانه منتقل شوند و نور و رطوبت کافی و تهویه مناسب برای آنها فراهم گردد بطوریکه در این مدت تهدیدی برای سلامتی آنها ایجاد نشود . درختان خارج از خانه را باید از گزند بادهای زمستانی محافظت نمود لذا آنها را در جوار دیوارها ، خانه ها ، صفحات پلاستیکی ، پارچه های کرباس (tarp) ، پرچین (fense) و بسته های کاه (bales of straw) قرار می دهند . درختان سازگار با اقالیم سرد و یخبندان حقیقتاً نیازمند فصول سرد می باشند و زمستان برای این گیاهان فقط موجب بقاء آنها نیست بلکه بسیاری از واکنش ها و تغییرات را برای شروع رشد مجدد بهاره باعث می گردد ولیکن حتی گیاهان سرمادوست را باید در طی روزهای سخت زمستان به محل های امنی چون داخل پارکینگ و راهرو ساختمان منتقل نمود . بر این اساس لازم است تا از مقوله مقاوم سازی   گیاهان نیازمند به سرمای زمستانه و اعمال ملاطفت آمیز برای گیاهان گرمسیری یا نیمه گرمسیری که نیازمند محافظت از درجات حرارت زیر صفر می باشند ، بخوبی آگاه باشید . موضوع مقاوم سازی در واقع اندکی پیچیده است زیرا گیاهان را فقط برای برخی مشکلات اقلیمی و نه برای تمامی آنها ، می توان مقاوم نمود ؛ مثلاً برخی از آنها نیازمند دورۀ خواب زمستانه هستند و بنظر می رسد که اختلاف بین گیاهان مقاوم و یا حساس به سرما در راه اندازی رفتارهای دورمانسی آنان است که با افزایش حرارت و بلند شدن طول روزها در اوایل بهار شکسته می شود . از طرفی یکی دیگر از مشکلات مشتاقان بونسای ، افزایش رشد این درختان در مدت نگهداری در داخل خانه است بنابراین استفاده از درختانی که حداقل نیاز به سرمای زمستانه را دارند ، شاید بهتر باشد.

 

سیم کشی بونسای :

پرورش دهندگان بونسای نباید از شدت مراقبت های خویش بکاهند بلکه باید بونسای را همانند یک دوست یا فرزند بصورت عاشقانه ای برای دستیابی به سلامتی و رشد کافی یاری نمایید . از این جهت سیم کشی (wirring) نیز روشی برای یاری رسانیدن درختان جهت دستیابی آنان به تمامی ظرفیت هایشان می باشد . سیم کشی با بستن سیم هایی به تنه و شاخه ها جهت ایجاد خمیدگی دلخواه با تصحیح یک خمیدگی غیر مقبول انجام می گیرد . این عمل در جهت بروز خصوصیات و شخصیت متمایز گیاهان صورت می پذیرد و برای تحت فشار قرار دادن آنها نیست زیرا برخی افراد برای اینگونه گیاهان اظهار تأسف می کنند ولیکن این مراحل بخشی از روند مداومی است که مشابه آنرا برای پرورش کودکان تا قبل از بلوغ آنها انجام می دهند . برای این منظور سیم های آلومینیومی و مسی کاربرد بیشتری دارند گواینکه سیم های آلومینیومی بواسطه شکل دهی آسانترشان برای مبتدیان مناسب تر هستند . اینگونه سیم ها در 10 ضخامت مختلف عرضه می گردند که استفاده از هر نمونه به اندازه و میزان زبری شاخه های گیاه بستگی دارد . سیم ها را همیشه ابتدا به دور تنه درخت می بندند و سپس به شاخه های پائینی تا بالائی متصل می نمایند . برخی اوقات ممکن است نیازمند استفاده از سیم ها فقط برای ایجاد تغییرات در بخش کوچکی از درخت باشید امّا بهتر است که آنها را به اندازه لازم قطع نمائید بطوریکه ابتدا و انتهای سیم ها را در پایان بهم متصل کنید . اگر سیم ها را برای مدت طولانی به همان صورت بر جای بگذارید ، باعث تحلیل بخش تماس یافته با شاخه ها می گردند و به گیاه صدمه می رسانند بنابراین پرورش دهندگان بونسای قبل از ایجاد صدمات باید سیم ها را برچیده یا آنها را جابجا نمایند و هر زمان که تحولات مورد نظر در سیمای درخت بوقوع نپیوست ، باید به سیم کشی مجدد تنه و شاخه ها اقدام کنند .

 

ایجاد بونسای: قدم به قدم

- گیاه را خوب برانداز کنید، مشخص کنید کدام طرف برای اینکه روبرو قرار گیرد بهترین است .

- دو انگشت سبابه دست چپ را اطراف تنه درخت قرار دهید و گلدان را وارونه کنید اگر گیاه خارج نشد به آرامی به لبه میز بزنید و گیاه را خارج کنید .

- از قاعده گیاه شروع کنید، شاخه های اضافی و در هم رفته و متقابل را حذف کنید. به دنبال شاخه های متناوب باشید (یک در میان نه روبروی همدیگر) رشد را از شاخه های زیرین به شاخه های بالا منتقل کنید و با خلوت کردن شاخه ها جریان هوا را به خوبی برقرار کنید .

- با وایروسیم مسی که تهیه کرده اید مطابق شکل دور شاخه فرعی و اصلی بپیچید و زاویه شاخه را از حاده به قائمه تبدیل کنید. طرز پیچیدن سیم باید به صورت عملی نزدیکی از حرفه ای ها بیاموزید .

چون روز اول دست شما آشنا نیست و از ارتجاع پذیری و یا محکم بودن شاخه با اطلاع نیستید کار را به آرامی انجام دهید تا شاخه ها صدمه نبینند. طول سیم لازم عبارتست از طول شاخه به اضافه یک سوم آن .

- اگر شاخه ها نزدیک به هم و نزدیک به تنه باشند ممکن است یک سیم برای دو شاخه کافی باشد. برای جلوگیری از فرو رفتن سیم در شاخه ها در یک شاخه موافق با عقربه ساعت و دیگری مخالف با آن بپیچید .

- سیم را در قاعده شاخه دور شاخه بالاتر یا پایین تر بپیچید تا نگه داشته شود .

- برای ثابت نگه داشتن ممکن است سر سیم به داخل خاک فرو کنید .

- هنگام خم کردن شاخه ها شست خود را زیر شاخه در محلی قرار دهید که سیم از آنجا نباید عبور کند (از آن طرف شاخه عبور کند .

- زمانی که کار به انتها رسید سیم های اضافی را قطع کنید وایرها را خیلی محکم به دور شاخه نپیچید چون آنها احتیاج به فضایی برای رشد دارند.اگر وایرها به داخل پوست نفوذ کنند روی شاخه علاماتی می گذارند که قیافه زشتی پیدا می کند .

- برای قرار دادن گیاه در گلدان جدید به قیچی باغبانی، یک چنگال که سر آنها خم شده اند، گل جا، کمی آب برای حل کردن مواد غذائی تحریک کننده و خاک مخصوص .

- با نوک چنگال به آرامی خاکها را کنار بزنید، شدیداً مواظب باشید که ریشه های با رنگ روشن زرد و کرم رنگ آسیب نبینند، ریشه های پیرتر قهوه ای رنگ و کلفت تر هستند، ریشه های ضخیم و در هم رفته را قطع کنید اما ریشه های فعال موئین در همه اطراف گیاه نه در یک طرف نگه دارید. تقریباً یک سوم ریشه ها زائد هستند و باید حذف شوند .

- خاک مخصوص را متناسب با حجم ریشه (گیاه را برای چند بار در داخل گلدان بدون خاک قرار دهید و آنرا امتحان کنید) در داخل گلدان بریزید، اگر گلدان به شکل بیضی است، یقه گیاه از یک طرف به لبه نزدیک تر از طرف دیگر باشد بطوریکه یک طرف یک سوم و یک طرف دو سوم فاصله را دریافت کند. اما در گلدانهای استوانه ای یقه در وسط قرار گیرد. گلدان را کمی بلرزانید تا خاک با کلیه ریشه های موئین ارتباط پیدا کند. با انگشتان خاک را به ملایمت فشار دهید تا حبابهای هوا خارج شود .

- اگر چند ریشه بیرون زده باشد به کمک وایر می توانید آنها را زیر خاک کنید و وایرها را در همان جا نگه دارید تا ریشه های ثابت شوند، سپس چند روز بعد وایرها را بردارید .

- تشتی پر از آب کرده و گلدان را برای پنج دقیقه داخل آن بگذارید تا آب همه حباب ها را خارج کند گلدان را خارج کرده و اجازه دهید آبهای اضافی خارج شوند. بهتر است پس از بیرون آوردن گلدان از تشت یکی دوبار گلدان را بلرزانید. روی گلدان با خزه یا قلوه سنگ ریز و یا سنگ ریزه بپوشانید. چند روز اجازه دهید تا گیاه خود را در گلدان ثابت کند سپس می توانید بطور دلخواه با خم کردن شاخه ها به صورت هر مجسمه ای که خواستید تبدیل کنید .

- نور آفتاب باید غیر مستقیم باشد. آنرا پشت شیشه نگذارید. در معرض جریان شدید هوا قرار نگیرد، و همیشه گیاه خود را با آب فشان مرطوب کنید. خزه را مرطوب نگه دارید تا محیط اطراف خود را مرطوب کند. شاخه های ناخواسته را قطع کنید .

 

آفات و امراض بونسایی

در صورت مشاهده این نشانه ها برای گرفتن دستور مبارزه به کارشناس حفظ نباتات مراجعه فرمایید. پس از گرفتن دستور مبارزه سمپاشی را روی چند برگ گیاه آزمایش کنید و پس از حصول اطمینان از حساسیت و یا مقاومت گیاه نسبت به سم با رعایت و دقت در غلظت و سایر موارد احتیاطی سمپاشی را شروع نمایید .

شپشک ها: این حشرات آلت مکنده دارند و با تغذیه آنها برگها خمیده و تا می شوند. گیاه را ضعیف می کنند و ممکن است به خشک شدن موضعی منجر گردد .

مگس سفید: در پشت برگها تخمگذاری می کنند. تخمها سفید متمایل به سبز است. لاروهای آنها گیاه را ضعیف می کنند .

کفشدوزک ها: البته حشره کامل اینها مفید است و شته را می خورد اما لارو آنها به بافت گیاهی حمله میکند .

شپشکهای نرم تن: که با سپر قهوه ای خود به گیاه می چسبد و از شیره گیاهی تغذیه می کنند برگها زرد و گیاه ضعیف می گردد .

عنکبوت سرخ: با حمله به برگها ریزش بیش از موعد باعث می گردد .

تریپس ها: حشرات کوچک بالداری هستند که با فروکردن خرطوم خود به داخل گیاه از شیره گیاهی تغذیه می کنند. گیاه را ضعیف کرده و رشد آن را متوقف می کنند. در نقطه حمله لکه های نارنجی رنگ تولید می شود .

زنبورها: به برگها حمله می کنند و در آنها سوراخهایی ایجاد می نمایند و کلروفیل آنرا می خورند و رگبرگها را باقی می گذارند .

کنه ها: بیشتر در سطح زیرین برگها زندگی می کنند و ترشحات آنها سطح برگها را می پوشاند .

سوسکها: که لارو و حشره کامل آنها دارای آلت دهانی جونده هستند و برگها را سوراخ سوراخ می کنند .

مگس خاکی: حشرات بالغ آنها برای گیاه ضرر ندارد. اما لاروهای آنها از ریشه های نازکتر تغذیه می کند .

ریشه خوار: از سوسکهای خطرناک است که لاروهای آنها به ریشه های ظریف حمله می کند و گیاه را ضعیف کرده سپس خشک می کند .

چوب پنبه ای شدن :

پشت برگها باد کرده و به شکل چوب پنبه در می آید. این علایم پاسخ گیاه به محیط مرطوب یا نور کم است .

قارچ پرونوسپرا :

در روی برگها تولید لکه های زرد و قهوه ای رنگ به شکل های نا منظم می کند .

قارچ آنتراکتوز :

این قارچ در محیط گرم و مرطوب حمله می کند و لکه های ریز و سیاه در برگها ایجاد می کند که نهایتاً منجر به سقوط آنها می گردد .

قارچ بوتری تیس :

در هوای دم کرده و خفه و بدون جریان حمله می کند که نقاط خشک قهوه ای روی برگها ایجاد می شود .

نهایتاً منجر به حمله کپک خاکستری می گردد .

کپک سیاه :

کپک سیاه به صورت دوده پودر مانند در پشت برگها دیده می شوند .

پژمردگی :

ممکن است مربوط به گندیدگی و فساد ریشه باشد در غیر اینصورت احتمال دارد ویروس ها باعث این پژمردگی شده باشند .

سفیدک ها :

در اوایل بهار حمله سفیدک ها بیشتر است. علامت این بیماری مانند پاشیدن آرد بر روی برگ است .

زنگ ها :

لکه های قهوه ای تا قرمز سوخته روی برگها ایجاد می گردد. اسپور این قارچها را به صورت دوسلولی در زیر میکروسکوپ می توان مشاهده کرد .

 

نکات مهم

گیاهی را برای بونسایی انتخاب کنید که شباهت بیشتری با فرم طبیعی پیدا می کند .

در هر فصلی از سال بونسایی باید حداقل دارای یک جاذبه خاص در تنه، شاخه و رنگ برگ و سایر خصوصیات باشد .

خرید بونسایی آماده لذت چندانی ندارد سعی کنید خودتان بونسایی را بسازید .

در گل فروشی گیاهان پیر و بدون مشتری زیاد هستند شما می توانید با پرداخت کمتری بهترین بونسایی ها را داشته باشید .

گیاه تهیه شده از کاشت بذر خصوصیات مادر خود را ندارد و تنها طریقه ازدیاد صحیح برای انتقال صد در صد صفات مادری ازدیاد غیر جنسی مانند قلمه و خوابانیدن و پیوند است .

زاویه ای که شاخه با تنه می سازد باید مانند شکل طبیعی آن باشد. شکل های ابداعی غیر طبیعی خوشایند نیستند .

در تربیت شاخه ها و قرار دادن گلدان در معرض دید به جهت دید بیننده توجه کنید .

شاخه های روبروی همدیگر زیبایی خاصی ندارند همیشه شاخه ها را به صورت متناوب تربیت کنید .

درخت و گلدان باید با همدیگر همخوانی داشته باشند و رنگ و اندازه و بافت گلدان باید مکمل گیاه باشد .

گلدانی که گیاه آن به صورت آبشار گونه روی آن ریخته می شود باید استوانه ای و درازتر باشد .

در صورتی که مایل به داشتن تنه های گروهی هستید از درختانی مانند به ژاپنی و کاج پروی فلورا استفاده کنید .

در سیم کشی کردن کاملاً مواظب شاخه ها باشید و با شنیدن اولین صدای شکستن خم کردن را متوقف کنید و به تدریج ظرف چند هفته انجام دهید، با مطالعه طرز ساختن جین و شاری شکل گیاه خود را طبیعی تر کنید .

سیم پیچی یکی از مشکل ترین کار بونسایی است دقت کنید شاخه ها شکسته نشوند و دائماً آنرا بازدید کنید تا از فرو نرفتن سیم به داخل بافت گیاهی آگاه شوید .

گیاهی که در هوای باز سازش یافته است نمی توان آنرا در محیط بسته محبوس کرد به جزء برای چند ساعت و یا یک روز در شبهای سرد و یخبندان کشنده گیاه را به داخل اتاق نبرید زیرا ممکن است از خواب زمستانی بیدار گردد. کافی است آن را برای یکی دو روز در محل امنی مانند پارکینگ نگهداری کنید .

آن دسته از گیاهانی که در محیط بسته پرورش می یابند برای احتیاجات سرمایی خود برای چند روز احتیاج به محیط بیرون دارند. در هنگام انتقال آنها را بتدریج جابجا کنید .

بعضی از گیاهان مانند گل کاغذی کاملاً حساس به تغییر درجه حرارت هستند به طوریکه انتقال در داخل محیط بسته نیز آنها را به گونه ای رنج می دهد که شروع به خزان نمودن برگها می کنند. در جابجایی آنها مواظب باشید به تدریج و طی چند روز انجام گیرد .

ریشه بعضی از گیاهان نسبت به رطوبت مداوم و بارندگی های طولانی حساس هستند. آنها را در هنگام بارندگی به محل امن و پناهگاه سرد منتقل کنید .

بونسایی خود را در محل جریان های شدید باد قرار ندهید .

اکثر گیاهان بونسایی نور غیر مستقیم و سایه نیمسایه در محیط باز را بر نور مستقیم و شدید آفتاب ترجیح می دهند. توجه کنید سایه در محیط باز با سایه در اطاق متفاوت است .

جریان داشتن هوا و وجود اکسیژن یکی از نیازهای مهم حیاتی گیاهان است، توجه کنید که جریان هوا با باد شدید با همدیگر تفاوت دارند .

یکی از عوامل بسیار مهم و اساسی در خاک بونسایی خوب کارکردن زهکش ها و مناسب بودن بافت خاک است به گونه ای که کلیه آب گلدان به جز مولکولهای آب چسبیده به ذرات خاک باید پس از 5 دقیقه از گلدان خارج شده باشند .

از سنگریزه های معدنی کارخانجات سنگ بری به هیچ عنوان در مخلوط خاک گلدان استفاده نکیند. این گونه سنگریزه ها دارای یون های خطرناک و سمی هستند و باید حدود یک سال در هوای آزاد بمانند. بهترین سنگریزه ها در رودخانه ها یافت می گردند .

بهترین خاک خاکی است که فقط حدود 25 درصد آب را به خود جذب کند و بقیه را از سوراخ زهکش خارج نماید .

اگر آبیاری به تأخیر افتاد و گلدان کاملاً خشک شد آنرا برای مدت 10 دقیقه درون یک تشت یا سطل پر از آب قرار دهید تا آب کلیه سطوح ذرات خاک را اشغال نماید .

برای بیشتر شدن قدرت نگهداری آب در خاک مقداری و حدود 20-10 درصد حجم خاک مواد آلی کمپوست به خاک اضافه نمایید .

بعضی از گیاهان نسبت به قلیایی شدن خاک حساس هستند در این گونه موارد با آب سبک چشمه و یا آب باران که فاقد املاح کلسیم هستند آبیاری و یا اینکه مواد اسیدزا به خاک اضافه کنید .

احتیاجات آبی گیاهان بونسایی در زمستان خیلی کمتر از بهار و تابستان است و آبیاری در حد مرطوب نگهداشتن خاک کافی است .

آب فشانی اندام هوایی محیط گیاه و برگها را شاداب و مرطوب نگه می دارد. بعضی از گیاهان هر روز و خصوصاً روزهای داغ تابستان احتیاج به آب فشانی دارند .

ریختن آب و سنگریزه در زیر گلدانی محیط اطراف گیاه را مرطوب نگه می دارد در صورتی که مقداری خزه به سنگریزه اضافه کنید تبادل رطوبتی با محیط بیشتر می شود .

مواد غذایی بونسایی برای تغذیه مصنوعی شامل ازت، فسفر، پتاسیم و مواد ریز مغذی است از آنجایی که گیاهان در حال خواب زمستانی احتیاج به افزودن مواد غذایی ندارند تغذیه مصنوعی در این فصل متوقف و در بعضی مواد دیر آزاد شونده اضافه می گردد .

در صورتی که مایل به توسعه اندام هوایی هستید مواد فسفره و پتاسه و ازته در کود جستجو کنید و در صورتی که فقط به ریشه فکر می کنید ازت را از جیره غذایی مصنوعی حذف کنید .

در ایران گلدان مخصوص بونسایی وجود ندارد در صورتی که از گلدانهای معمولی استفاده می کنید بین گلدان و زیر گلدانی با قرار دادن چند تکه سنگ یا تخته فاصله ایجاد کنید تا آب زیر گلدانی به طرف بالا کشیده نشود .

با دیدن اولین علایم بیماری و آفات به کارشناسان حفظ نباتات مراجعه کنید تا روش مبارزه را به شما یاد دهند .