پنیرك در شیراز «خطمی»، «نان كلاغ» و در گیلان «پین دیره»
نامیده می‌شود.
در كتب طب سنتی انواع آن را با نام «خبازی»، «خیرو» و «ملوخیا» ذكر
می‌كنند. به هندی نیز برخی گونه پنیرك را «خبازی» و «خباجی» می‌نامند. به فرانسوی
به انواع آن
noegamarF
و
evuaM
و به انگلیسی
wollaM
گویند. در ایران دو گونه از آن می‌روید پنیرك كبیر و پنیرك
صغیر
.
پنیرك كبیر
در فارسی پنیرك و در كتب طب سنتی به آن «خطمی» گویند. گیاهی
است علفی پایایا دوساله، بلندی آن 08 -04 سانتی‌متر و گل‌های آن درشت است
.
در ماه‌های اردیبهشت تا تیر ماه به رنگ قرمز مایل به بنفش
ظاهر می‌شود
.
ریشه‌های
آبدار و سفیدرنگی دارد و ساقه آن استوانه‌ای شكل و راست است
.
برگ‌های بزرگ و دارای دم برگ است. گل‌های
آن پس از خشك شدن به رنگ آبی درمی‌آیند
.
پنیرك صغیر
از نظر ارتفاع، برگ و گل در تمام قسمت‌ها كوچك‌تر از پنیرك
كبیر است
.
گل‌های
آن سفید با رگه‌های قرمز یا قرمز ارغوانی است. در بیشتر نقاط ایران می‌رویند از
جمله در دامنه‌های البرز، اطراف تهران، شمال ایران، قوچان، شیراز، كرمان، اصفهان،
دلیجان، خراسان، بلوچستان، اراك، سمنان، جزیره قشم، آذربایجان و دیگر نواحی می‌رویند
.
پنیرك گیاه خودرویی است و پرورش آن چندان كار سختی نیست.
این گیاه به طور وسیعی در مكان‌های خشك و آفتابی می‌روید. از نظر طب سنتی گیاه
پنیرك را معتدل می‌دانند. اخلاط غلیظ را رقیق و اخلاط خیلی رقیق را معتدل می‌كند.
ساییدگی برگ آن برای شكستگی اعضاء نافع است. تركیب آن با روغن زیتون برای سوختگی و
عقرب‌گزیدگی مفید است. دم كرده ساقه و برگ آن با شكر، گرفتگی صدا را برطرف می‌سازد.
در درمان التهاب‌های تنفسی و جوش‌های پوستی كاربرد دارد. دارای ویتامین
A
و
B
و
C
است
و در درمان بیماری‌های كلیه و مثانه بسیار مؤثر است. ضدسرفه و مرهم سینه است
.
برگ وریشه پنیرك اگر به شكل ضماد درآید و روی دمل و یا
كورك قرار گیرد باعث می‌شود تا فوراً سرباز كنند
.
جوشانده آن برای عفونت‌های مثانه، اسهال
خونی و سرفه‌های شدید موثر و مفید است. دم كرده آن برای كسانی كه دچار یبوست و
دارای معده و روده‌های تنبلی هستند، توصیه می‌شود. در درمان برونشیت و استفراغ نیز
استفاده می‌شود. به صورت غرغره در رفع تحریكات مخاط دهان و درد گلو اثر مفیدی دارد
و همچنین برای رفع سوزش مجرای ادرار مفید است
.
برای رفع جوش‌های صورت نیز می‌توان از پنیرك استفاده كرد
ضمن اینكه درد و ناراحتی‌های محل جوش را تسكین می‌دهد و به صورت كمپرس یا لوسیون
در درمان سوختگی‌ها موثر است. در هندوستان از گیاه پنیرك به عنوان داروی لعابدار
نرم‌كننده و خنك‌كننده استفاده می‌شود، 003 گرم برگ خشك پنیرك را در یك لیتر آب می‌جوشانند
و به عنوان مسكن می‌خورند. استعمال جوشانده آن به صورت كمپرس گرم و حمام، در رفع
ناراحتی‌های بواسیر، بعضی تومورها، ورم پلك چشم و غیره بین مردم معمول است
.
از جوشاندن گل و برگ آن در نیم لیتر آب، محلولی به دست می‌آید
كه اثر نرم‌كننده در پوست بدن دارد و به صورت لوسیون مالیدن بر روی پوست، آرامش و
نرمی خاصی به افرادی كه دارای پوست حساس و لطیف دارند می‌بخشد
.
برای
تسكین ناراحتی‌های ناشی از تابش گرمای خورشید و آفتاب‌زدگی، جوشانده
005
گرم
گل یا ریشه گیاه را در یك لیتر آب تهیه كرده و پس از صاف كردن به ملایمت در محل
سوختگی می‌مالند، برای رفع سردردهای یك طرفه شدید، دل پیچه، ورم لوزه‌ها، درد گلو
و آنژین اثر مفید دارد
.