اصلاح خاک: چگونه کیفیت خاک متراکم و سفت را بهتر کنیم

در خاک سفت و پرتراکم گیاه نمیتواند خوب رشد کند. بسیاری از افرادی که گل و گیاه پرورش میدهند، از این نکته مهم چشم پوشی میکنند بنابراین نتیجه خوبی را از زحمات خود دریافت نمیکنند. در مساحت کوچک با برخی روشها از جمله باغچه جعبه ای میتوان با وجود بد بودن شرایط خاک یا حتی عدم وجود آن گل و گیاه پرورش داد اما در مساحت بزرگ این کار امکان پذیر نیست. با دانستن این که چطور خاک سفت میشود و چه کارهایی باید انجام دهیم تا وضعیت آن را بهبود ببخشیم، میتوانیم نتایج کار باغبانی خود را تا حد چشمگیری افزایش دهیم.

فشرده بودن خاک چه ایرادی دارد؟

برای پاسخ به این سوال ابتدا یک مثال ساده میزنیم: عبور از داخل توده ای از آجر راحت تر است یا توده ای بالش؟ خاک متراکم برای گیاه همانند یک توده آجر سفت و مقاوم است. ریشه ها برای رشد و گسترش باید خیلی سخت تر تلاش کنند تا بتوانند به خاک نفوذ کنند بنابراین طبیعتا رشد و گسترش آنها محدودتر و کمتر میشود. هنگامی که ریشه خوب رشد نکند، آب و مواد مغذی کمتری به گیاه میرسد و همه این فاکتورها به معنی ضعف در رشد گیاه است.

شکل- در تصویر بالا رشد ضعیف ریشه در خاک سفت و فشرده و در تصویر پایین رشد و گستردگی بسیار خوب ریشه در خاک با فشردگی کم را با هم مقایسه کنید. 

علاوه بر این خاک اگر خیلی سفت باشد، باعث میشود آب به راحتی نتواند از آن زهکشی شده و پایین برود در نتیجه آب به همه جای خاک نمیرسد و از طرفی در یک جا مدت زیادی می ماند. این وضعیت باعث خفه شدن ریشه میشود. ریشه ها نیز همانند انسان و حیوانات نیاز به هوا دارند تا گیاه را زنده نگه دارند.

چرا خاک متراکم میشود؟

اصولا زمانی تراکم افزایش می یابد که حفره های هوای داخل منافذ خاک، به دلیلی فروریزش کرده و پر میشوند. یکی از دلایل عمده افزایش تراکم خاک، فشاری است که به واسطه حرکت انسان یا ماشین بر روی زمین، به آن وارد میشود. به همین علت معمولا در نواحی که رفت و آمد زیاد است مانند کنار جاده ها و پارکها، چنین وضعیتی را مشاهده میکنید.

یکی دیگر از دلایل آن، کار بر روی زمین در شرایط نامناسب است. اگر زمین کشاورزی هنگام شخم زدن بیش از حد خیس باشد، ساختار خاک فرو میریزد و منافذ آن از بین میروند.

همچنین اگر مواد آلی کافی در ساختار آن وجود نداشته باشند که حفره ها و منافذ زیادی در اطراف خود نگه دارند، خاک بر روی هم نشسته و انباشته میشود.

حتی در صورتی که زمینی را که بیش از حد خشک باشد شخم بزنید، اغلب باعث فشردگی آن میشوید.  

برخی از زمینها مستعد سفت شدن هستند، مثلا در صورت وجود رس زیاد در بستر به راحتی افزایش تراکم در آن اتفاق می افتد.

اصلاح خاک متراکم و سفت چگونه است؟

بهترین راه برای بهتر کردن شرایط بستر کشت این است که از ابتدا نگذارید این اتفاق بیفتد. زمانی که زمین خیلی خیس یا خیلی خشک است، شخم نزنید تا زمانی که رطوبت به حد مطلوب برسد. همچنین در صورت امکان بیش از یک بار در سال شخم نزنید و حتی اگر میتوانید هرگز این کار را نکنید چون هر چه تردد ماشین آلات و انسانها بر روی بستر کشت کمتر باشد، بهتر است.

کاهش فشردگی را به چند شکل میتوانید انجام دهید. برای زمینهای بزرگتر مانند فضای سبز میتوانید از دستگاهها و ابزارهای هوادهی ( aerator ) استفاده کنید. این دستگاهها کلوخهای خاک را از زمین خارج میکنند یا سوراخهایی در زمین ایجاد میکنند تا حفرات و فضایی در داخل آن ایجاد شده و تراکم آن کاهش یابد.

برای مساحتهای کوچکتر میتوانید از مواد آلی مانند کمپوست، پیت ماس و مواد آلی دیگر استفاده کنید. سنگ گچ یکی دیگر از توصیه ها برای شل کردن خاک است.

یک روش طبیعی کاهش سفتی خاک استفاده از کرمهای خاکی است. کرمهای خاکی را میتوانید به چنین بسترهایی اضافه کنید تا با حفاری سوراخها و تونلها در خاک فشرده، فضاهایی ایجاد کنند. این تونلها و همچنین مدفوع آنها باعث هوادهی شده و خاک را بهبود میبخشد.