شیشا / کاسنی بری

شیشا گیاهی علفی و چندساله است. منشأ این گیاه اروپا – آسیا گزارش شده و در شمال آمریکا گسترش زیادی دارد.

ارتفاع آن با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش متفاوت و بین 80 تا 150 سانتیمتر می باشد. ساقه مستقیم است و انشعاب های زیادی دارد. تعداد انشعاب های ساقه از سال دوم رویش به حداکثر می رسد.

برگ ها دارای بریدگی های عمیقی هستند که به صورت متناوب روی ساقه قرار می گیرند. شرایط اقلیمی بر خصوصیات ظاهری این گیاه بسیار مؤثر است. به طوری که در شرایط مختلف آب و هوای، خصوصیات ظاهری آن (شکل برگ ها، گل ها و اندازه گیاه) تغییر می کند.

گل ها در انتهای ساقه اصلی و فرعی به صورت مجتمع (گل آذین دیهیم) ظاهر شده و از گلچه های لوله ای زرد رنگ تشکیل شده اند. گل ها با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش بین ماه های خرداد تا شهریور پدیدار می شوند. ریشه کوتاه و منشعب بوده و دارای جوانه های متعددی است. میوه این گیاه فندقه است. مواد مؤثره شیشا در گل ها و پیکر رویشی این گیاه ساخته و ذخیره می شود. خصوصیات شیمیایی مواد مؤثره این گیاه در اقلیم های مختلف متفاوت است. از این رو تیپ های شیمیایی مختلفی از آن شناسایی شده است.

گیاه شیشا در طول رویش به آب کافی نیاز دارد. در شرایط آبیاری و رطوبت مناسب، گیاهان از رشد و نمو خوبی برخوردار می شوند و عملکرد پیکر رویشی و میزان مواد مؤثره آن افزایش می یابد.

این گیاه به شرایط نامساعد اقلیمی و همچنین آفات و بیماری ها مقاوم است.

نیازهای اقلیمی تیپ های شیمیایی شیشا بر حسب نوع و مقدار مواد مؤثره آنها تغییر می کند که در هنگام کاشت باید مورد توجه قرار گیرند.

چون شیشا دو تا سه سال در یک زمین باقی می ماند، از این رو انتخاب زمین مناسب و تناوب کشت صحیح با سایر گیاهان ضرورت دارد.

شیشا را با هر گیاهی می توان به تناوب کشت کرد ولی بهتر است با گیاهانی به تناوب کشت شود که نه تنها سبب گسترش علف های هرز نشوند، بلکه دوره رویشی کوتاه داشته باشند تا پس از برداشت آن فرصت کافی برای آماده سازی زمین برای کشت شیشا وجود داشته باشد.

شیشا در خاک های فقیر نیز قادر به رویش است. ولی مواد و عناصر غذایی مناسب خاک سبب افزایش عملکرد پیکر رویشی گیاه می شود. توصیه می شود مواد و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه بر اساس نتایج آزمایش خاک اضافه شود. تحقیقات نشان می دهد ازت زیاد نه تنها سبب به تأخیر افتادن گلدهی، بلکه سبب کاهش شدید عملکرد گل می شود. از این رو افزودن ازت به خاک باید به دقت انجام گیرد.

گیاه شیشا در طب سنتی بسیاری از کشورها به عنوان یک گیاه دارویی مهم مورد استفاده قرار می گیرد. در گذشته برای معالجه اسهال های مزمن، تب، رماتیسم و کاهش دردهای نقرس از این گیاه استفاده می کردند. از این رو در برخی از کشورها، نام عمومی این گیاه را «ضد درد» گذاشته اند.

از گل ها و پیکر رویشی این گیاه در اکثر منایع علمی معتبر به عنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آن مورد تأکید قرار گرفته است. از این رو برای معالجه عفونت های روده استفاده می شود. مواد نؤثره این گیاه ضد انگل دستگاه گوارش انسان و حیوانات است. اسانس آن نیز خاصیت شدید ضد باکتریایی دارد.

به لحاظ خاصیت ضد انگلی شدید این گیاه، از مواد مؤثره آن در تهیه داروهای دام و طیور استفاده های فراوان می شود. مواد مؤثره شیشا در تهیه آفت کش های طبیعی نیز کاربرد دارد.

اسانس از مهمترین مواد مؤثره این گیاه است که در گل ها و پیکر رویشی آن ساخته و ذخیره می شود. مقدار اسانس در برگ های جوان (در مرحله گلدهی) یک درصد و در پیکر رویشی (ساقه ها جوان و برگ ها) 0.3 تا 0.5 درصد می باشد. مهمترین ترکیب های اسانس را تویون (توجون)، کامفور، بورنئول، امبولولون و آرتمیزیاکتون تشکیل می دهد.

به لحاظ وجود تویون در اسانس، این گیاه را باید با احتیاط مصرف کرد. پارتنولید ترکیب اصلی پیکر رویشی برخی تیپ های شیمیایی شیشا را تشکیل می دهد. که از نظر تیپ شیمیایی شباهت زیادی به بابونه گاوچشم دارد.