سياه دانه

دانستنیهای علمی

استفاده از سیاه دانه تاریخچه ای طولانی دارد. این گیاه در مقبره توتانخامون در مصر یافت شده است هرچند کاربرد دقیق این گیاه در آن دوران مشخص نیست.

خصوصیات - معرفی

سیاه دانه گیاهی علفی به ارتفاع 20 تا 30 سانتیمتر است. برگهای آن منشعب و کمی باریک است. گلها به رنگ بنفش کمرنگ هستند. میوه آن بزرگ و از نوع کپسول است. در هر میوه 3 تا 7 فولیکول قرار دارد که در هر فولیکول تعداد بی شماری بذر قرار دارد. ترکیبات عمده موجود در سیاه دانه عبارتند از لینولئیک اسید، thymoquinone، nigellone(dithymoquinone)، melanthin، nigilline، damascenine و تاننها. Melanthin در غلظتهای بالا سمی است و nigelline فلج کننده عضلات می باشد.

گلدهی آن در مرداد است و بذرها در مهر می رسند.

شرایط نگهداری سياه دانه

نور مورد نياز خیلی زیاد آبياري و رطوبت کمی مرطوب دماي مورد نياز 10-25 درجه سانتیگراد خاک مورد نياز خاکهای سبک با زهکش مناسب

سیاه دانه به نور کامل آفتاب نیاز دارد. به راحتی در هر نوع خاکی رشد می کند ولی معمولا خاکهای سبک را در مکانهایی گرم ترجیه می دهد. به خاکهای خشک و مرطوب مقاوم است.

خواص و کاربردهای دارویی و صنعتی

بذرهای این گیاه به عنوان ادویه استفاده می شود. طعم دانه های آن تند و کمی تلخ است. از دانه های این گیاه معمولا در تهیه شیرینی ها و نانها استفاده می شود. در ارمنستان از سیاه دانه در تهیه پنیر هم استفاده می شود.

در طب سنتی از سیاه دانه برای درمان سردرد، دندان درد، گرفتگی بینی، کرمهای روده ای استفاده می شد. علاوه بر این برای درمان قرمزی چشم و آبسه نیز کاربرد داشت. امروزه از سیاه دانه برای درمان اختلالات گوارشی مانند نفخ، کولیک، اسهال، اسهال خونی، یبوست و هموروئید استفاده می شود. علاوه بر این موارد، از سیاه دانه برای مشکلات تنفسی مانند آسم، آلرژی، سرفه و برونشیت هم استفاده می شود. خواص دیگری نیز برای سیاه دانه بر شمرده اند که عبارت است از: کاهش فشار خون، کاهش کلسترول، درمان تومورهای سرطانی و تقویت سیستم ایمنی بدن. سیاه دانه باعث شروع قاعدگی در زنان می شود و در برخی مناطق برای کنترل بارداری و افزایش شیر مادران استفاده می شود. برخی از افراد سیاه دانه را مستقیما بر روی پوست و برای درمان رماتیسم، سردرد و مشکلات خاص پوستی به کار می برند.

ترکیب پودر سیاه دانه با روغن کنجد به صورت موضعی برای درمان آبسه و هموروئید مفید است. پودر بدست آمده از سیاه دانه برای از بین بردن شپش سر نیز مفید است. دانه های سیاه را در بین لباسها و پارچه ها قرار می دهند تا بید را دور کند.

در یک مطالعه نشان داده شد که عصاره روغني سياه دانه اثر ضداستافيلوكوكي مناسبي داشته و با تاثير آنتي بيوتيك هاي سفتازيديم، سفوروكسيم، سفاكلور و سفاماندول در شرايط آزمايشگاهي قابل مقايسه است. با انجام بررسي هاي تجربي بيشتر مي توان از تاثير ضد ميكروبي عصاره روغني سياه دانه در كنترل و درمان عفونت هاي باكتريايي استافيلوكوكوس استفاده نمود.

نحوه تکثیر سياه دانه

برای تکثیر سیاه دانه، بذرهای آن را در بهار یا اوایل پاییز در زمین می کارند. در مناطقی که زمستانهای سخت دارند کشت پاییزه مناسب نیست. سیاه دانه تا حدودی به نشاکاری مقاوم است و در صورت لزوم می توان آن را منتقل کرد.

هشدار - عوارض جانبی

مصرف مقدار کمی از سیاه دانه( مقداری که معمولا در تهیه شیرینی ها و نانها استفاده می شود) عوارض جانبی زیادی به همراه ندارد. مقادیر بالای این دانه باعث ایجاد حساسیتهای شدید می شود، به خصوص وقتی مستقیما بر روی پوست استفاده شود. از آنجاییکه سیاه دانه قاعده آور بوده و سبب سقط جنین می شود، زنان باردار نباید از آن استفاده کنند. در همین رابطه نشان داده شده است که سیاه دانه انقباضهای رحم را کم و یا متوقف می کند.

سياه دانه با داروهاي ضد فشار خون نظير داروهای بتابلوكر (مانند متورال و پروپرانولول) و داروهاي "مهار کننده های آنزيم تبديل كننده آنژيوتانسين" (Angiotensin-converting enzyme inhibitors) (مانند كاپتوپريل و انالاپريل) تداخل كرده و مانع اثر آنها مي شود. اثر داروهاي سمپاتوميمتيك (Sympathomimetic) را تشديد كرده و موجب افزايش فشار خون مي شود. اپي نفرين، سودوافدرين و آمفتامين نمونه هايي از داروهاي سمپاتوميمتيك هستند. اين داروها از طريق تحريك سيستم عصبي سمپاتيك عمل مي كنند. اثر داروهاي شل كننده عضلات و برونكوديلاتورها (داروهاي متسع كننده مجاري تنفسي) را تشديد مي كند. مصرف همزمان سیاه دانه با داروهاي ادرار آور (ديورتيك) خطر بروز هيپوكالمي (كاهش پتاسيم خون) را افزايش مي دهد. سیاه دانه با داروهاي ضد افسردگي تداخل كرده و موجب افزايش فشار خون و آريتمي ناشي از داروهاي ضد افسردگي سه حلقه ايي نظير آمي تريپتيلين (Amitriptyline) و ايمي پرامين (Imipramine) مي شود. همچنين خطر حملات فشار خون ناشي از داروهاي ضد افسردگي كه از طريق مهار آنزيم مونوآمين اكسيداز (Monoamine oxidase) عمل مي كنند را افزايش مي دهد. این گیاه احتمال آريتمي ناشي از داروهاي بي حسي را افزايش مي دهد. انتظار مي رود كه مصرف همزمان سیاه دانه با ساير داروهاي ضد ديابت قند خون را بيش از اندازه كاهش دهد.

تاج ‌الملوک کانادایی گل باد شقایق نعمانی گل بهار