بادرنجبویه

دانستنیهای علمی

بادرنجبویه گیاهی است علفی و چند ساله از خانواده Lamiaceae . ارتفاع این گیاه به 70 تا 150 سانتی متر می رسد. رشد بادرنجبویه زیاد بوده و باید جای کافی برای رشد داشته باشد تا مزاحم سایر گیاهان نشود. ریشه ای کوچک و استوانه ای شکل ، سخت و منشعب دارد.

خصوصیات - معرفی

در مناطق معتدل اندامهای هوایی با سرمای زمستان از بین می روند ولی ریشه ها باقی مانده و در بهار دوباره سبز می شوند. برگهای این گیاه تقریبا بویی شبیه لیمو و نعنا دارد. برگها پوشیده از تار، متقابل، بیضوی و به شکل قلب است. با کشیدن دست بر روی برگ، دستها مزه ترش به خود می گیرند که مزه ای شبیه مزه لیمو دارد. برگهای این گیاه شباهت زیادی به برگهای نعنا دارد. درازای برگهای آن 5 تا 8 سانتی متر و پهنای آن4 تا 5 است. بعلاوه در سطح پهنک برگ آن رگبرگهای متعدد به وضع مشبک دیده می شود. رنگ برگهای آن در سطح فوقانی پهنک، سبز تیره ولی در سطح تحتانی آن سبز روشن است. رنگ برگ به خاک و شرایط آب و هوایی بستگی دارد.

در بهار و تابستان خوشه های کوچک گل با رنگهای زرد روشن یا سفید در محل اتصال برگ و ساقه ایجاد می شود. این گلها سرشار از شهد بوده و جاذب زنبورها هستند و به همین دلیل نام لاتین آن Melissa به معنی زنبور عسل است. گلهای آن در خرداد تا اوسط مرداد ظاهر میشود و به تعداد 6 تا 12 تائی هستند.

شرایط نگهداری بادرنجبویه

نور مورد نياز متوسط آبياري و رطوبت کمی مرطوب دماي مورد نياز 10 درجه سانتیگراد خاک مورد نياز خاکهایی با بافت متوسط و غنی از ترکیبات کلسیمی و مواد و عناصر غذایی

بادرنجویه در طول رویش به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد. بذرها دردمای 10 تا 12 درجه سانتی گراد جوانه می زنند. ولی دمای مناسب برای جوانه زنی 18 تا 20 درجه سانتی گراد است. بادرنجبویه در هر نوع خاکی قادر به رویش می باشد و خاکهایی با بافت متوسط و غنی از ترکیبات کلسیمی و مواد و عناصر غذایی برای رویش این گیاه مناسب است. ریشه بادرنجبویه به جذب رطوبت در اعماق زمین قادر بوده و می تواند خشکی را برای مدتی تحمل کند ولی کم آبی و خشکیهای طولانی مدت سبب خشک شدن آن می شود. PH مناسب خاک برای بادرنجبویه 8/4 تا 8 است.

خواص و کاربردهای دارویی و صنعتی

ترکیبات شیمیایی موجود در بادرنجبویه عمدتا شامل سیترونلال( 24%)، گرانیال( 16%)، لینالیل استات( 12%) و کاریوفیلن( 12%) است. علاوه بر این بادرنجبویه ترکیبات دیگری مانند 1-octen-3-ol،10-alpha-cadinol،3-octanol،3-octanone، alpha-cubebene، beta-bourbonene،alpha-humulen،caffeic acid،caryophyllene،caryophyllene oxide، catechinene، chlorogenic acid، cis-3-hexenol، cis-ocimene، citral A، citral B، citronellal، copaene, delta-cadinene, eugenyl acetate, gamma-cadinene, geranial, geraniol, geranyl acetate, germacrene D, isogeranial, linalool, luteolin-7-glucoside, methylheptenone, neral, nerol, octyl benzoate, oleanolic acid, pomolic acid, protocatechuic acid, rhamnazine, rosmarinic acid, rosmarinin acid, stachyose, succinic acid, thymol, trans-ocimene و ursolic acid نیز دارد. تانن موجود در بادرنجبویه مسئول تاثیر ضد ویروسی آن است. بادرنجبویه یوگنول داشته که باعث بهبود اسپاسم عضلانی و کرختی بافتها می شود و ضد باکتری است. سیترالهای A و B و سیترونلال مسکن هستند.

در قرون وسطی از این گیاه برای درمان اضطراب، بی خوابی، کم اشتهایی و کاهش درد و اختلالات گوارشی ( مانند نفخ و کولیک) استفاده می شد. بعد از قرون وسطی هم از این گیاه برای درمان زخمها و عفونتهای گوناگون استفاده می شد. John Hussey که تا 116 سالگی عمر کرد به مدت 50 سال از چای این گیاه همراه با عسل استفاده می کرد. Llewelyn، پرنس ولز، 108 سال عمر کرد که گفته می شود در هنگام صبحانه از چای این گیاه استفاده می کرد. از بادرنجبویه هم به عنوان نوشیدنی های گرم و سرد و هم برای طعم دادن به خوراکی ها مانند بستنی استفاده می شود. بادرنجبویه در طب سنتی اتریش هم به صورت نوشیدنی و هم به صورت استفاده خارجی برای درمان اختلالات گوارشی، اختلالات مربوط به کبد و صفرا و نارحتی های سیستم عصبی استفاده می شد.

امروزه نیز از بادرنجبویه به همراه برخی گیاهان دیگر مانند سنبل الطیب، بابونه و رازک برای درمان اضطراب و آرامش بخشیدن استفاده می شود. در یک مطالعه نشان داده شده است که عصاره خالص بادرنجبویه می تواند سبب بهبودی استرس شده و سطح آرامش فرد را افزایش می دهد. در این مطالعه نویسنده بیان داشته که فرآیندهای محاسباتی نیز با استفاده از این عصاره افزایش می یابد بدون آنکه دقت و درستی پاسخها کاهش یابد. بادرنجبویه ضد اضطراب، مسکن خفیف و آرام بخش است. مشخص شده است که عصاره بادرنجبویه بازدارنده فعالیت GABA ترانس آمیناز بوده که این خاصیت بادرنجبویه اثر ضد اضطرابی آن را توضیح می دهد. گفته شد که رزمارینیک اسید موجود در بادرنجبویه مسئول جلوگیری از فعالیت این آنزیم است. عصاره بادرنجبویه می تواند باعث بهبود خلق و خوی و عملکرد مغزی شود. در یک بررسی 81% از افرادی که با مشکلات خواب درگیر بودند پس از مصرف بادرنجبویه و سنب الطیب اعلام داشتنند که خواب بهتری دارند. در مطالعه دیگری بر روی 18 فرد سالم نشان داده شد که مصرف بادرنجبویه با ذر 600 میلی گرم در 7 روز باعث افزایش معنی دار آرامش و بهتر شدن خلق و خوی شد. در مطالعات کمی نیز نشان داده است که بادرنجبویه می تواند میزان آشفتگی را در بیماران مبتلا به آلزایمر کاهش داده و سبب بهبود عملکرد رفتاری شود. در یک مطالعه تاثیر بادرنجبویه بر روی بیماران مبتلا به آلزایمر خفیف و متوسط مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه نشان داده شد که عملکرد رفتاری در همه بیماران بهبود یافته و بیان شد که این گیاه تاثیری مثبت بر آشفتگی این بیماران دارد. در یک مطالعه بیان شد که مصرف بادرنجبویه می تواند سبب تقویت حافظه و افزایش تمرکز در بیماران مبتلا به آلزایمر شود. در یک مطالعه نیز نشان داده شد که مصرف بادرنجبویه می تواند سبب آرامش افراد مبتلا به overexcited( بیش فعالی) شود. این بیماری در اثر آسیب به مغز در نتیجه ضربه و یا بیماری هایی مانند آلزایمر ایجاد می شود.

از عصاره این گیاه برای درمان تبخال نیز استفاده می شود. برخی مطالعات پیشنهاد کردند که مصرف موضعی بادرنجبویه بر روی تبخال می تواند مانع رشد ویروس HSV( عامل تبخال) شود. در مطالعه ای بر روی 116 فرد مبتلا به تبخال نشان داده شد که تنها پس از دو روز مصرف کرم بادرنجبویه میزان تورم، خارش و قرمزی تبخال به صورت معنی داری کاهش پیدا کرد. در مطالعه ای در دو بیمارستان و یک مرکز تخصصی پوست نشان داده شد که مصرف بادرنجویه به صورت موضعی می تواند مدت درمان تبخال را کاهش داده، میزان برگشت مجدد کم می شود و می تواند مانع از فعالیت ویروس تبخال شود. در یک مطالعه بر روی 115 بیمار نشان داده شد که مصرف بادرنجبویه می تواند زخمها و ناراحتی های پوستی ناشی از ویروس را کاهش دهد.

در مجله علمی Endocrinology نشان داده شده است که بادرنجبویه می تواند در درمان پرکاری تیروئید موثر باشد از گذشته تاکنون در اروپا از بادرنجبویه برای درمان ناراحتی های تیروئیدی استفاده می شد. این گیاه می تواند هورمونهای تیروئیدی را متعادل کند. با توجه به خاصیت ضد ویروسی این گیاه و درمان ناراحتی های تیروئیدی پیشنهاد شده است که از این گیاه برای درمان سندرم خستگی مزمن استفاده شود.

بادرنجبویه خواص دیگری نیز دارد که عبارتند از: برخی شواهد نشان می دهند که بادرنجبویه می تواند به عمل هضم کمک کند. مطالعات متعددی بین داشتند که این گیاه خاصیت ضد باکتریایی دارد. در یک مطالعه اثر بازدارندگی بادرنجبویه بر روی Listeria monocytogenes (باکتری ایجاد کننده مننژیت، دملهای چرکین، عفونت خونی و ...) و Staphylococcus auerus( یک نوع باکتری آلوده کننده پوست) نشان داده شده است. در برخی مطالعات خاصیت ضد باکتریایی و آنتی اکسیدانتی بادرنجبویه نشان داده شده است. پیشنهاد شده است که به جای نگهدارنده هایی مانند بتا هیدروکسی در سوسیس و کالباس می توان از این گیاه به عنوان جایگزین مناسب تر و سالمتری استفاده کرد. مطالعات اخیر نشان می دهند که مصرف روزانه چای بادرنجبویه می تواند تنشهای اکسیداتیو را در کارمندان آزمایشگاه های رادیولوژی که در معرض پرتوهایی با شدت کم هستند، کاهش دهد. مصرف روزانه چای بادرنجبویه به مدت تنها 30 روز باعث افزایش آنزیم کاتالاز پلاسما، سوپر اکسید دسمیوتاز، گلوتاتیون پراکسیداز شده و به صورت قابل توجهی میزان آسیب به DNA، myeloperoxidase و پراکسیداسیون لیپیدها را کاهش داد. مالیدن برگ بادرنجبویه بر روی پوست باعث دور شدن پشه می شود. این گیاه بادشکن، معرق و تب بر است. در موارد ابتلا به زکام و آنفولانزا نیز کاربرد دارد.

بادرنجبویه به صورت خشک شده، چای، کپسول، عصاره، تنتور و روغنی در بازار موجود است. در اروپا از این گیاه کرمهایی تهیه شده است. از چای و جوشانده این گیاه می توان با استفاده از پنبه به صورت موضعی استفاده کرد.

مقابله به آفات بادرنجبویه

از آنجا كه رشد اوليه بادرنجبويه كند است و علفهاي هرز مي توانند بدون رقابت توسعه يابند بايستي كنترل علفهاي هرز قبل ازكاشت صورت گيرد . كك نباتي شلغم كه با تغذيه از برگهاي گياه ميزبان آن را توري شكل ميكند ، زنجره و شته سبز از ديگر آفتهايي است كه باتغذيه از شيره نباتي علاوه بر تضعيف گياه باعث انتقال بيماريهاي ويروسي شده و صدمه هاي سنگيني به محصول وارد مي آورند .براي مبارزه با اين آفتها ميتوان از محلول 1/0 تا 2/0 درصد فوسدرين استفاده نمود . همچنين ممكن است بادرنجبويه درطول رويش به عوامل بيماري زاي قارچي ( نظير قارچ لكه برگي) آلوده شود. عليه اين بيماري مي توان از محلول فوندازول به صورت محلول پاشي استفاده كرد. آفت مشاهده شده در گياه بادرنجبويه Choreutis marzoccai گزارش شده است و از بيماريهاي اين گياه نیز لكه برگي كه عامل آن Phyllosticta decidue و پوسيدگي خاكزي كه عامل آن Botrytis cinerea است نیز می باشد.

نحوه تکثیر بادرنجبویه

تکثیر این گیاه از طریق بذر بوده و تقریبا در هر خاکی رشد می کند. قلمه و یا تقسیم ریشه هم در بهار و تابستان برای تکثیر آن استفاده می شود. ریشه های دارای سه تا چهار جوانه را در خاک معمولی می کارند.

هشدار - عوارض جانبی

عوارض جانبی و احتیاطات: در مورد کودکان تنها می توان برای درمان تبخال از این گیاه استفاده کرد. در این مورد و یا سایر مصارف باید با پزشک خود مشورت کنید. زنان باردار و یا زنانی که در دوران شیردهی هستند نباید از بادنجبویه استفاده کنند. این گیاه می تواند با مسکن ها و داروهای مربوط به تیروئید تداخل داشته باشد. عقیده بر این است که بادرنجبویه مانع جذب داروی تیروئیدی thyroxine می شود. تاکنون مشخص نشده است که این گیاه با داروهای ضد ویروسی تداخل دارد یا خیر؟ از اینرو افراد مبتلا به بیماری های ویروسی مانند ایدز باید با مشورت پزشکان از این گیاه استفاده کنند.

مرزنگوش زرین گیاه مرزنجوش وحشی کاریوپتریس