جک فروت

"جک فروت" با نام علمی ‏Artocarpus heterophyllus‏ گياهی از خانواده ‏Moraceae‏ محسوب می شود و درختی است كه در مناطق جنوبی و جنوب شرقی آسيا و در قسمت شرقی آفريقا پراكنش دارد. ميوه اين گياه يكی از بزرگ ترين ميوه های جهان به شمار می رود، چرا که وزن ميوه های اين درخت به بيش از 35 کيلوگرم و طول آن به بيش از 90 سانتیمتر می رسد. نام جك فروت (‏jackfruit‏) از لغتی در زبان مالایی (زبان بومی مالزی) با نام ‏Chakka‏ مشتق شده و کشت آن در مناطق استوایی و گرمسيری متداول است. طبق پژوهش های صورت گرفته در هند مشخص شده است که سابقه كاشت اين درخت به 3 تا 6 هزار سال پيش باز می گردد.

جك فروت درختی بومی دامنه های جنوب هيماليا در شرق هند است. 

جك فروت درختی هميشه سبز است كه تنه ای نسبتاً كوتاه با تاجی متراكم دارد. ارتفاع آن بين 10 تا 20 متر متغير است و قطر تنه به بيش از 50 سانتیمتر بالغ می شود.

پوست درخت به رنگ قهوه ای متمايل به مشكی و پوست داخلی درخت به رنگ صورتی و محتوی لاتكس است.

برگ هایی متناوب دارد كه به دو قسمت تيغه ای تقسيم شده اند. برگ ها حالتی چرمی شكل دارند و در گياه جوان اين برگ ها به رنگ سبز روشن مشاهده می شود. برگ ها در درختان مسن تيره تر هستند و لبه هایی صاف دارند.

دوره گلدهی اواسط بهمن تا اواخر اسفند ماه است و گل های دوجنسی دارد. درخت جك فروت پس از سه سالگی شروع به ميوه دهی كرده و سالانه بيش از 250 ميوه می دهد. ميوه دارای پوستی ضخيم به رنگ زرد و متمايل به زرد و دندانه دار و در آن دانه هایی تخم مرغی شكل موجود است. اين دانه ها توسط لايه ای خميری مانند به رنگ زرد طلایی پوشيده می شود.

ميوه ها روی تنه درخت رشد می كنند و اندازه های متفاوتی دارند. هنگام رشد اوليه به رنگ زرد مايل به سبز هستند، پس از گذشت مدتی و تا رسيدن كامل ميوه، رنگ آنها به رنگ قهوه ای متمايل به زرد می شود. طول اندازه ميوه ها متغير و بين 30 تا 100 و قطر آن 15 تا 50 سانتیمتر است. اين ميوه ها وزنی بين 10 تا 15 كيلوگرم دارند و زمان رسيدن آنها تيرماه است. طعم دانه های موجود در جك فروت مانند شاه بلوط است و در برخی كشورها از اين ميوه به شكل خام، پخته يا به شكل خشك شده استفاده می شود.‏

این گیاه در نواحی گرم و در خاک های به خوبی آبیاری شده بهتر رشد می نماید. این گیاه نمی تواند خشکی را تحمل کند و به آب فراوان به جز در فصول سرد، نیاز دارد.

كشت اين درخت امروزه در عرض های جغرافيایی پايين به ويژه جنوب شرقی آسيا، سواحل شمالی استراليا، سواحل اقيانوس اطلس (برزيل) و مناطق استوایی رواج يافته است. در شرق آسيا ميوه جك فروت محبوب ترين ميوه بعد از انبه و موز محسوب می شود.

هر صد گرم ميوه تازه جك فروت 95 كيلوكالری انرژی دارد، همچنين در آن، 5/23 گرم كربوهيدرات، 72/1 گرم پروتئين، 64/0 گرم چربی، 5/1 گرم فيبر، 24 ميكروگرم ويتامين ‏B6‎، 92/0  ميلیگرم ويتامين ‏B3‎، 239/0  ميلیگرم ويتامين ‏B6‎، 055/0  ميلیگرم ويتامين ‏B2‎، 105/0  ميلیگرم ويتامين ‏B1‎، ويتامين ‏A، 7/13  ميلیگرم ويتامين ‏C، 34/0 ميلیگرم ويتامين ‏E، 3  ميلیگرم سديم، 303 ميلیگرم پتاسيم، 34 ميلیگرم كلسيم، 6/0 ميلیگرم آهن، 37 ميلیگرم منيزيم، 197/0 ميلیگرم منگنز، 21 ميلیگرم فسفر،‎ ‎‏6/0 ميلیگرم سلنيوم، 42/0 ميلیگرم روی و 157 ميكروگرم لوتئين- زآزانتين موجود است.

مصرف ميوه جك فروت سبب بهتر شدن عمل هضم و گوارش شده و زخم و سوء هاضمه را برطرف می كند. فيبر بالای موجود در اين ميوه از بروز يبوست پيشگيری كرده و به بدن برای داشتن دستگاه گوارشی سالم كمك می کند.

منبعی غنی از ويتامين ‏C‏ است كه اين ويتامين يك آنتی اكسيدان قوی و طبيعی محسوب می شود و از بدن در برابر بروز سرماخوردگی و عفونت محافظت می كند.

علاوه بر اين كه منبعی غنی از ويتامين ‏C‏ محسوب می شود، منبعی غنی از تركيبات گياهی شامل: ليگنان ها، ايزوفلاون ها و ساپونين ها است كه اين مواد به بدن برای مقابله با سرطان كمك می کنند و سبب نابودی راديكال های آزاد و جلوگيری از بروز پيری در سلول های بدن می شوند.

همچنين منبعی غنی از پتاسيم است، در هر يك صد گرم از اين ميوه 303 ميلیگرم پتاسيم وجود دارد؛ پتاسيم سبب افزايش تعادل الكتروليت های ضروری بدن و حفظ ميزان مايعات در بدن می شود و به تنظيم فشار خون كمك می كند؛ به همين علت امكان بروز حملات قلبی و سكته مغزی را كاهش می دهد.

جك فروت منبعی غنی از ويتامين ‏A‏ نيز محسوب می شود كه برای حفظ بينایی و سلامت پوست مفيد و مؤثر است و سبب تقويت عملكرد سيستم ايمنی بدن می شود.

مصرف ميوه های درخت جك فروت به علت داشتن قندهایی ساده مانند: فروكتوز و ساكارز به سرعت خستگی بدن را رفع کرده و به تجديد قوای بدن كمك می كند؛ به همين علت به ميوه جك فروت، «ميوه ورزشكاران» لقب داده اند.

اين ميوه منبعی از مواد معدنی مانند: منگنز، آهن و منيزيم است. آهن در بدن از بروز كم خونی پيشگيری می كند، منگنز و منيزيم دو ماده معدنی مهم برای افزايش سلامت استخوان ها محسوب می شوند. منيزيم سبب افزايش جذب كلسيم در بدن شده و به بدن برای داشتن استخوان هایی سالم كمك می كند. ماده معدنی منگنز برای ساخت استخوان و بافت های همبند، مورد نياز بدن است.

پالپ (گوشت) ميوه جك فروت، نشاسته ای و فيبری است و يک منبع فيبر محسوب می شودکه طعمی مانند يك موز ترش دارد.

جک فروت سرشار از پتاسيم بوده و در پايين آوردن فشار خون مفيد است.

از خاكستر برگ های درخت جك فروت در مالزی تركيبی همراه روغن نارگيل تهيه می شود كه برای درمان بريدگی ها و زخم ها از آن استفاده می شود.

از ريشه درخت نيز برای درمان ناراحتی معده بهره برده می شود.

در شهرهای جنوب و جنوب شرقی آسيا از ميوه های جك فروت در تهيه غذاها استفاده گسترده ای می شود. از تكه های ميوه های خشك در تهيه انواع سالادها و تهيه ترشی بهره ‌می برند.

چوب درخت جك فروت نسبتاً مقاوم است و از نظر سختی بافتی متوسط دارد. اين چوب در برابر آب و موريانه مقاومت بالایی دارد و از آن براي توليد صندلی های معروف لهستانی استفاده می شود. 

در اندونزی از چوب اين درخت برای تهيه ابزارآلات موسيقی بهره برده می شود. در هند معتقد هستند چوب درخت جك فروت مقدس است.

در فيليپين فروش ميوه جك فروت رواج بالایی دارد و به شكل كنسرو شده عرضه می شود.

پوست ميوه نارس جک فروت بايد اول جدا شود سپس ميوه خرد شده را می توان به شكل خوراکی و پخته شده مصرف كرد.

دانه های ميوه رسيده خوراکی است و با جوشاندن در آب شور به مدت حدود 25 دقيقه آماده مصرف می شود؛ اين دانه ها شيری رنگ هستند و طعم شيرينی دارند.

در جنوب هند دسری از ميوه جك فروت همراه نارگيل رنده شده، عسل و تكه های موز تهيه می شود كه دسری بسيار خوش طعم و پرطرفدار است.