به گزارش خبرگزاری فارس از همدان، از گذشتههای خیلی دور استان همدان، یکی از قطب‌‌های تولید و پرورش گیاهان دارویی در کشور و یکی از مراکز صدور گیاهان دارویی به دیگر نقاط ایران و حتی جهان بوده است.
سالهاست که آشنایی و استفاده از گیاهان دارویی و داروهای گیاهی در میان مردم و عرضه انواعی از داروهای گیاهی از سوی بعضی از داروخانه‌ها رواج یافته است. اما وزرات بهداشت برخلاف نظر و عقیده مردم و بدون توجه به تبیین سیاست‌های کلی «سلامت» که در فروردین 93 از سوی رهبر معظم انقلاب ابلاغ شد در هفته‌های اخیر کاملاً بی‌سر و صدا معاونت طب سنتی مصوب دولت قبل را لغو و حتی دست به پلمب قدیمی‌ترین مرکز تحقیقات حجامت ایران زد.
این عمل در حالی صورت گرفت که رهبر انقلاب در سال‌های گذشته بارها به موضوع اصلاح سبک زندگی و به تبع آن زنده کردن طب سنتی - ایرانی اشاره کرده و حتی در بندهای سیاست‌های کلی سلامت به «بازشناسی، تبیین، ترویج، توسعه و نهادینه کردن طب سنتی ایران» و «ترویج کشت گیاهان دارویی تحت نظر وزارت جهاد کشاورزی و حمایت از توسعه نوآوری‌های علمی و فنی در تولید و عرضه فرآورده‌های دارویی سنتی تحت نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.» اشاره کرده‌اند.
اما صدافسوس که این موضوعات به فراموشی سپرده شده و فقط در حد نوشته روی کاغذ باقی مانده است؛ در این راه نه حمایتی از این طب شد و نه ترویجی برای آن، جز چند برنامه کوتاه در شبکه‌های آموزش و قرآن صدا و سیما!
با کمی تأمل درمی‌یابیم که چرا عده‌ای با تغییر در سبک زندگی در همه ابعاد خصوصاً در عرصه پزشکی و دارویی کشور که با روح و روان و جسم مردم این سرزمین سرو کار دارد، مخالف هستند و چه دست‌های پشت پرده‌ای وجود دارد که نمی‌خواهند مانند گذشتههای دور، ایران و طبیبانش سروری طب را چون بوعلی سینا و رازی و جورجانی و ... به یدک بکشند.
واردات دارو و استفاده از داروهای شیمیایی (که ساخته دست افرادی است که تنها به فکر پرکردن جیب کارتل‌های اقتصادی دارو هستند و از هر حربه‌ای برای ضربه به جسم و روح بشر استفاده می‌کنند) چه نفعی می‌تواند برای اقتصاد و ارز و پول این کشور داشته باشد و کیسه چه کسانی از واردات دارو پر از پول می‌شود.؟!
البته هستند کسانی که پی هرچه سختی را در مسیر شکوفایی طب سنتی ایران به تن خود مالیده‌اند؛ به این امید روزی که ایران به جایگاه اصلی خود در زمینه طب، مانند قرون گذشته برسد و اصالت خود را بازیابد.
حال این سئوال پیش می‌آید که آیا فرآوری، تولید و مصرف گیاهان دارویی و داروهای گیاهی بومی کشور به ضرر اقتصاد کشور بوده و مخالف اقتصاد مقاومتی است؟ آیا استفاده از این مقوله داروها عوارض جانبی بیشتری نسبت به داروهای شیمیایی برای بدن دارد؟ آیا ترویج فرهنگ استفاده از تولید داخل؛ منجر به تولید شغل، خلاقیت و نوآوری برای جوانان این کشور خصوصاً قشر تحصیلکرده نمی‌شود و دست عرضه داروی خارج از کشور را از بازار داخلی کوتاه نمی‌کند؟
برای رسیدن به پاسخ سئوالات خود سراغ محقق، پژوهشگر و متخصص گیاهان دارویی و داروهای گیاهی و مسئول واحد گیاهان دارویی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، رمضان کلوندی دکترای سیستماتیک گیاهی رفتیم.
فارس: در ابتدا بفرمایید فرق بین گیاهان دارویی با داروهای گیاهی در چیست؟
کلوندی: گیاهان دارویی شامل بخش‌هایی از گیاه است که پس از خشکاندن، بدون ایجاد هرگونه تغییری در مغازه‌ها و عطاری‌ها به فروش می‌رسد.
اشتباه رایجی که در بین اکثر افراد وجود دارد، تفاوت قائل نبودن بین گیاهان دارویی و داروهای گیاهی است. گیاهان دارویی مثل زیره، رازیانه، هل یا دارچین گیاهانی هستند که برخی خواص درمانی آنها عمدتاً بی‌ضرر یا کم ضرر هستند. اما داروهای گیاهی حاصل تبدیل برخی گیاهان به دارو در کارخانه‌های داروسازی طی فرآیندی خاص و استریل هستند و ماحصل آنها می‌تواند به شکل عصاره، قرص، شربت و... باشد که باید با نظر کارشناس مربوطه تجویز و مصرف شود.
فارس: برخی معتقدند زنگ خطر استفاده از داروهای شیمیایی به صدا درآمده است؟نظر شما چیست؟
کلوندی: بله بنده نیز با این نظر موافقم، هرچند البته این زنگ خطر سالهاست که به صدا درآمده اما گوش هیچ مسؤولی آن را نمی‌شود.
در حال حاضر مردم این موضوع را احساس کرده‌اند و خیلی از کسانی که به من و همکارانم مراجعه می‌کنند بعد از خستگی از مصرف داروهای شیمیایی و نگرفتن نتیجه مطلوب یا ابتلا به عارضه‌های دیگر و حتی فرار از عمل‌های جراحی که امروزه پزشکان به آنی تجویز می‌کنند به طب سنتی کشورمان رجوع کرده‌اند.
متأسفانه خیلی از پزشکان ما به این طب ایمان و اعتقادی ندارند و حتی کسانی را که از این طب استفاده می‌کنند را عقب‌مانده می‌نامند.
در همه کشورهای پیشرفته دنیا در سبد دارویی داروخانه تعداد داروهایی با ریشه گیاهی از داروهای شیمیایی بیشتر بوده و پزشکان ملزم هستند که اولویت را بر روی این داروها بگذارند، مثلاً در روسیه پزشک از چهار قلم دارو باید حداقل یک قلم را گیاهی تجویز کند.
فارس: آیا کشور در ترویج کشت و استفاده از گیاهان دارویی می تواند در پیشبرد اقتصاد مقاومتی کمک کند؟
کلوندی: در ابتدا باید تعریفی درست از این اقتصاد داشته باشیم، اقتصاد مقاومتی یعنی استفاده درست و صحیح از امکانات، منابع و ظرفیت داخلی که بعد از مدیریت درست بتوانیم وابستگی کشور را در هر زمینه‌ای از کشورهای دیگر قطع کنیم.
همه مردم به عوارض داروهای شیمیایی واقفند و می‌دانند در روزگار گذشته حداقل دردها و بیماری‌های ابتدایی افراد با همین گیاهان موجود در عطاری‌ها درمان می‌شده است.
حال اگر مردم از گیاهان دارویی و داروهای گیاهای تولید داخل استفاده کنند از یک طرف هزینه مردم برای خرید دارو پایین آمده و از سوی دیگر در طولانی‌مدت دچار عوارض داروی شیمیایی نمی‌شوند.
همچنین کاشت، برداشت، فرآوری و عرضه این محصولات گیاهان دارویی و داروهای گیاهی نیازمند افرادی است که این خود زمینه اشتغال را برای جوانان علاقمند به این کار و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی فراهم می‌کند.
با این چشم‌انداز اگر به گیاهان دارویی به عنوان یک صنعت نگاه کنیم می‌توانیم در حوزه دارو وابستگی‌ها را قطع کرده و خود نیز صادرکننده دارو به جای صادرات مواد خام گیاهی باشیم؛ همه این موارد یعنی ارزآوری برای کشور، ایجاد اشتغال و خودکفایی در زمینه دارو که همان اقتصاد مقاومتی است.
فارس: موقعیت ایران و استان همدان در این زمینه چگونه است؟
کلوندی: طبق آمار بدست آمده از موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، کشور ما 8 هزار گونه گیاهی و از این مقدار 2 هزار گونه دارویی دارد.
به علت تنوع آب و هوایی و اقلیم‌های متفاوت در کشور تنوع گیاهان دارویی نسبت به کشورهای غربی بسیار زیاد است و به خاطر همین، آن کشورهایی که صنعت فرآوری لازم را دارند همیشه به دنبال خریدن این گیاهان دارویی از کشور ما به قیمت ارزان هستند.
کشوری مانند آلمان که مهد علم و تکنولوژی است به این نتیجه رسیده که برای سالم ماندن مردم سرزمینش باید از طبیعت کمک گرفت برای همین 90 درصد داروهای مصرفی داخلی این کشور ریشه گیاهی دارد.
با این تفاسیر ما هیچ مشکلی در زمینه منابع خام و نیروهای متخصص در کشور نداریم و مشکل در جای دیگری است. در تحقیقاتی که بنده در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان به اتفاق همکارانم انجام داده‌ایم موفق به جمع‌آوری و شناسایی 315 گونه گیاه دارویی استان شده‌ایم و کارهای تحقیقاتی بر روی آنها صورت گرفته که هر کدام چه خاصیت و چه کاربردی دارند؟
پس کشور و به تبع آن استان همدان از نظر ذخایر ژنتیکی گونه‌های گیاهی و خصوصاً گیاهان دارویی بسیار غنی است.
در خصوص همدان باید گفت که استان همدان از گذشتههای خیلی دور یکی از قطب‌‌های گیاهان دارویی در کشور و یکی از مراکز صدور گیاهان دارویی به جهان بوده است؛ به طوری که دکتر دیوید هوپر، محقق موزه تاریخ طب ولکام لندن در مقدمه دو مقاله از خود به نام‌های «برخی از داروهای ایرانی» و دیگری با عنوان «گیاهان مفید و داروهای ایران و عراق» توضیح داده است که در سه مرتبه از سال‌های 1929 تا 1934 نمونه گیاهان دارویی، از بازارهای تهران و همدان توسط دکتر کووان و دکتر دارلینگتون و خود ایشان جمع‌آوری شده و با همکاری کارشناسان نامگذاری علمی شده که این خود اهمیت استان همدان را در این راستا نشان می‌‌دهد.
از سوی دیگر در همدان با الهام از بوعلی سینا افراد بزرگی در زمینه طب سنتی کار کرده و درمانگر دردهای مردم بودند. افرادی مانند سید احمد علی خسروی که اشراف کامل به طب بوعلی و گیاهان دارویی داشته و هنوز هم آوازه او در شهر همدان وجود دارد.
فارس: چه موانعی برای پیشبرد اقتصاد مقاومتی و خودکفایی این فرایندها وجود دارد؟
کلوندی: نادیده گرفتن فرهنگ غنی و پربار کشور عزیزمان و فراموش کردن علم و دانش دانشمندان بزرگ ایران، پیروی از فرهنگ غرب در میان مردم به ویژه قشر جوان، تغییر سبک و سیاق زندگی مردم و استفاده آگاهانه و یا ناآگاهانه از محصولات خارجی و هر آنچه که ما را از فرهنگ و اصالتمان دور می‌کند مهمترین و بزرگترین مانع است.
باید توجه به پیشینه طولانی کشورمان در زمینه مصرف 5 هزار ساله در مصرف داروهای گیاهی، تبلیغ و ترویج طب سنتی - ایرانی و استفاده از گیاهان دارویی توسط رسانه‌ها، کارشناسان و افراد صاحبنظر نیز باید انجام بگیرد زیرا ایران کشوری غنی از فرهنگ و علم و زادگاه دانشمندان و پزشکان بزرگی بوده است.
اندیشمندان معتقد هستند دنیا، فردی همانند بوعلی سینا به خود ندیده است، دانشمندی که 500 سال لقب «سلطان طب» را یدک می‌کشیده است و کتاب‌های او به چندین زبان دنیا ترجمه و در دانشگاه‌های معتبر دنیا سال‌های سال تدریس شده است.
حال ما در ایران و در شهر همدان چه استفاده‌ای از نوشته‌ها و کتاب‌های این حکیم بزرگ می‌کنیم؟
دومین مانع؛ عدم هماهنگی بین دستگاه‌های متولی امر از جهاد کشاورزی گرفته تا وزارت بهداشت و به تبع آن دانشگاه‌های مربوطه است که هر کدام از این‌ها کار تحقیقاتی و پژوهشی مجزا از هم انجام می‌دهند و یک مرکز واحدی برای تجمع این پژوهشگران وجود ندارد.
اگر چنین مرکزی در استان‌های کشور وجود داشت، اولاً در یک کار تحقیقاتی دوباره کاری نمی‌شد و ثانیاً افراد متخصص از تجربیات و دانش همدیگر استفاده می‌کردند که پیشرفت کار را چند برابر می‌‌کرد و باعث کاهش هزینه و وقت در کار تحقیقاتی می‌شد.
اکنون شاهدیم که نتیجه این ناهماهنگی‌ها پایان‌نامه‌ها و مقاله‌هایی است که دانشجو یا محقق زحمت کشیده اما در کتابخانه‌ها خاک می‌خورد یا در کشورهای دیگر از این پایان‌نامه‌ها استفاده می‌شود و این باعث شده که تحقیقات ما هدفمند و کاربردی نباشد و هرکس راه خود را می‌رود.
اما سومین و بزرگترین مانع در کشور وجود یک مافیای قدرتمند واردات دارو در کشور است؛ متأسفانه 90 درصد داروهای کشور وارداتی است و در طول این سال‌ها این مافیا از هر راهی و به هر طریقی جلوی پیشرفت کار را گرفته است زیرا بعد از سلاح، فروش دارو بسیار سودآور است.
باید مسؤولان امر این سئوال را از خود بکنند که چرا باید کشور ایران با 75 میلیون جمعیت مصرف داروهای شیمیایی‌اش با کشور چین با جمعیت یک‌میلیارد و 300 میلیون نفر برابری کند؟ چرا باید در کشور ما با چنین قدمتی در مصرف گیاهان دارویی و شرایطی که در گذشتههای نه چندان دور آشپزخانه هر ایرانی یک عطاری کوچک بوده، اکنون سهم ایران در مصرف دارو با ریشه گیاهی تنها 3 درصد باشد در حالی که این امر در چین 70 تا 80 درصد، در آلمان 72 درصد و در آمریکا 42 درصد است و حتی متأسفانه پزشکان ما به این سه درصد هم اعتقادی ندارند و با طب سنتی و گیاهی رابطه مناسبی برقرار نکرده‌اند.
مشکلات ما بسیار است که باید در زمینه‌های مرتبط با این صنعت کار اصولی انجام شود تا در 10 سال آینده مصرف دارو شیمیایی به حداقل و استفاده از داروهای گیاهی را از 3 درصد به 30 درصد برسانیم در حالی که در آلمان 20 بیمارستان وجود دارد که تنها با گیاهان دارویی بیماران را درمان می‌کنند اما در ایران خبری نیست و فقط عده‌ای پراکنده در سطح عطاری‌ها آن هم با ترس و لرز و با مخالفت‌های زیاد وزرات بهداشت مشغول کار هستند.
فارس: راه حل مناسب برای عدم استفاده از داروهای شیمیایی و مصرف داروی گیاهی داخل از نظر شما چیست؟
کلوندی: از نظر من اولین راه حل ایجاد چند کارخانه فرآوری و تبدیلی گیاهان دارویی در کشور و بکارگیری افراد متخصص در این کارخانه‌ها است که با این عمل می‌توان، گیاهان داروهایی و مواد آرایشی- بهداشتی زیادی را تولید و نیازهای کشور را تأمین کرد.
در خبرهای کشوری و استانی بارها به این موضع اشاره شده است که 80 درصد گشنیز کشور در شهر نهاوند کشت می‌شود که متأسفانه این گشنیز خام به قیمت ناچیز به کشورهای همسایه چون پاکستان، امارات و هند فروخته می‌شود و بعد تبدیل به محصولی شده که مجدد به ایران صادر اما با چند برابر قیمت!
حال اگر یک کارخانه فرآوری در نهاوند وجود داشت علاوه بر اشتغال برای جوانان این شهر، از خام‌فروشی جلوگیری کرده و محصولات لازم در همین کارخانه تولید و براحتی در دسترس مردم قرار می‌گرفت.
در زمینه صنعت عرق‌گیری، اسانس و عصاره‌گیری و بسته‌بندی گیاهان دارویی بسیار ضعیف هستیم و یا به شکل سنتی عمل می‌کنیم که مناسب برای صادر کردن نیست.
فارس: و سخن آخر؛
کلوندی: امیدوارم در سال‌های آتی مردم، مسؤولان امر، پزشکان و دانشگاه‌های علوم پزشکی ما به سمت طب سنتی و ایرانی اسلامی گرایش بیشتری پیدا کنند.
مدیران نیز به این درک برسند که این علم آبا و اجدادی که روزگاری از ایران به تمام جهان صادر می‌شد، دوباره احیا شود.
در این بین باید به توان نیروهای داخلی و ذخایر گیاهی و دارویی کشور خود اعتماد کنیم و چشمان‌مان را بر روی بیگانگان ببندیم و آنقدر در این عرصه فعالیت پویا داشته باشیم که با ترویج طب ایرانی ـ اسلامی و تغییر سبک زندگی و تقویت احساس خودباوری، در مرحله اول مصرف داروهای شیمیایی را در میان مردم کم کرده و در مرحله بعد اگر هم دارویی استفاده می‌شود پزشکان با آگاهی کامل و تعصب به طب غنی خودمان، گیاهان دارویی و داروهای گیاهی داخل را تجویز کرده و در سبد داروخانه‌های ما داروهایی با منشأ گیاهی به فروش برسد و در اختیار مردم قرار بگیرد.
در بخش فرآوری هم وزارت صنعت، معدن و تجارت با وزارت بهداشت و جهاد کشاورزی پای کار بیایند و هدفشان تنها تأمین سلامت مردم، کمک به اقتصاد مقاومتی و بکارگیری جوانان مبتکر و خلاق کشور باشد.