غنی سازی کاه و کلش:کشاورزان دريافته اند که کاه (straw) و کلش (stover) باقیماندۀ زراعت غلات دانه ای از جمله منابع غذایی فقیر براي تعليف دام ها محسوب می گردند زیرا از نظر مقدار پروتئین خام یا "CP" (crude protein) در سطح نازل ولی از جنبه فیبر در سطح بسیار بالایی قرار دارند بنابراین زمانیکه آنرا بعنوان علوفه دام ها بکار می گیرند، از نظر جذب ماده خشک و ذائقه پسندی حائز درجات پائیني هستند.
غني سازی كاه و کلش - قسمت اول
Straw & stover enrichment 1
کشاورزان دريافته اند که کاه (straw) و کلش (stover) باقیماندۀ زراعت غلات دانه ای از جمله منابع غذایی فقیر براي تعليف دام ها محسوب می گردند زیرا از نظر مقدار پروتئین خام یا "CP" (crude protein) در سطح نازل ولی از جنبه فیبر در سطح بسیار بالایی قرار دارند بنابراین زمانیکه آنرا بعنوان علوفه دام ها بکار می گیرند، از نظر جذب ماده خشک و ذائقه پسندی حائز درجات پائیني هستند. از غنی سازی کاه و کلش غالباً بعنوان یکی از منابع اصلی تعلیف دام ها در سطوح خُرده مالکی ، اقالیم خشک و مناطقی با فشار جمعیتی زیاد بهره می برند. بعنوان مثال مقدار کل بقایای فیبری در کشور آفریقایی زامبیا حدوداً 4-2 تن به ازای هر واحد دامی (livestock unit) است لذا توصیه شده است که از این مواد بنحو احسن استفاده شوند بطوریکه بهبود اندکی در ارزش غذایی (nutritive value) آنها حاصل آید تا بتوانند باعث کاهش تنش تعلیف دام ها در طي فصول خشک در کشورهای در حال توسعه گردند.
شیوه بهبود ارزش غذایی کاه و کلش :
بهبود ارزش غذایی غنی سازی کاه و کلش دربرگيرندۀ موضوعاتی نظیر ابزارهای مورد استفاده ، تیمار اوره و فرآیندهای شیمیایی مربوطه می باشند. معمولاً از سه ماده به نام های : هیدروکسید سدیم ، آمونیاک و اوره برای اصلاح بقایای غلات استفاده می گردد ولیکن اوره بیشترین کیفیت را برای سیستم های خرده مالکی در مناطق گرمسیری ببار مي آورد زیرا :
الف) اين ماده بوفور بفرم نيترات آمونيوم و اوره در دسترس قرار دارد و كشاورزان بخوبي با آن آشنايي دارند.
ب) "اوره آز" (urease) كافي براي تجزيه اوره به آمونياك در مناطق گرم هيچگونه كمبودي را بوجود نمي آورد.
پ) اوره موجب شكستن پيوندهاي "ليگنو- سلولز" (lingo-cellulose) بقاياي گياهي مي شود و بدينطريق بر سرعت و مقدار هضم ميكربي شكمبه (rumen) مي افزايد.
ت) وضعيت نيتروژن بقايا را بهبود مي بخشد.
ث) بسادگي استفاده مي گردد و خطري ايجاد نمي كند.
ج) در مقادير كم كاربرد دارد و به سادگي حمل و نقل مي شود.
چ) تاكنون شواهدي مبني بر منع كاربرد اوره وجود نداشته است.
ح) اوره هيچگونه زياني براي محيط زيست ندارد.
تيمار
تيمار بقاياي گياهي باعث افزايش متناسب انرژي ناخالص (gross energy) قابل دستيابي براي حيوانات بعنوان انرژي متابوليسمي و بالارفتن ميزان جذب (in take) مي گردد. تيمار اوره به ميزان قابل قبولي بر روي بقاياي گياهان زراعي نظير كاه گندم ، جو و برنج و همچنين كلش ذرت ، ارزن و سورگوم مؤثر است.
بيشترين تيمار بقاياي گياهي در منطقه شمال اروپا با استفاده از هيدروكسيد سديم انجام مي پذيرد تا بر قابليت نگهداري كاه افزوده گردد. غنی سازی کاه و کلش را در مناطق مزبور در حالت مرطوب (damp) برداشت نموده و انبار مي كنند تا بر ارزش غذايي آنها افزوده شود. بررسي ها نشان مي دهند كه بايد اوره را بميزان 7-2 درصد با ميانگين 5 درصد به كاه افزود اگرچه اوره در ميزان 2 درصد براي جلوگيري از كپك زدگي كاه گندم كافي نبوده است. آب مورد نياز براي مرطوب ساختن كاه برنج كمتر از كاه گندم است لذا براي اين منظور به ترتيب از 1 و 5/1 ليتر آب به ازاي هر كيلوگرم كاه هاي يادشده بهره مي گيرند. مقدار آب مصرفي با دسته كردن كاه كاهش مي يابد بطوريكه به 50-20 درصد مي رسد.
از ميزان تلفات آمونياك مي توان با پيچيدن مواد تيمارشده در داخل صفحات پلاستيكي كاست. البته صفحات پلاستيكي علاوه بر صرف هزينه ممكن است توسط پرندگان و حيوانات خسارت ببينند. پلاستيك هاي پاره همچنين به آلودگي محيط زيست مي انجامند لذا در برخي موارد به نگهداري مواد تيمار شده در داخل پيت ، كيسه هاي پلي اتيلين ، برگ هاي نارگيل ، كيسه هاي كود اوره و يا بصورت توده هاي باز اقدام مي ورزند درحاليكه پوشاندن توده مزبور با پوششي از مخلوط خاك و فضولات دامي در روستاها رايج است.
اوره آز ميكربي
يك بررسي نشان مي دهد كه تيمار بقاياي ذرت با آمونياك بعد از 12 ساعت انكوباتور كردن در دماي 90 درجه سانتيگراد معادل 30 روز تيمار در 60 درجه سانتيگراد بوده است. آمونياك در اثر تجزيه اوره با عامليت "اوره آز ميكربي" موجود در آلودگي هاي كاه حاصل مي شود بنابراين محقق است كه دماي محيط تأثير بسزايي در فرآيند غني سازي كاه با اوره دارد.
بررسي ديگري نشان داد كه تيمار كاه ذرت با 65-55 درصد ماده خشك در دماي اتاق و داخل كيسه هاي پلي اتيلن موجب مي گردند تا 70 درصد اوره مصرفي پس از 2 روز تجزيه شوند و تمامي اوره مزبور بعد از 20 روز ناپديد گردند.
يك تحقيق نشان داد كه مقدار ازت كاه برنج در روزهاي 20 و 40 غني سازي تقريباً يكسان بوده اند. در يك آزمايش حدود 11 واحد بر قابليت هضمي كاه برنج بعد از 10 روز انكوباتور شدن افزوده شد. قابليت هضمي در ضمن يك پژوهش آزمايشگاهي بعد از 7 روز بهبود نيافت امّا در فاصله 35-21 روز افزوده شد ضمن اينكه دماي محيط از 31 درجه سانتيگراد به 40 درجه سانتيگراد در طي دوره تيمار افزايش يافت. محققين توصيه مي كنند كه دوره تيمار غنی سازی کاه و کلش با كود اوره را در مناطق گرمسيري به مدت 14 روز و در مناطق خنك به مدت 42 روز برگزينند. كاه تيمار شده قادر به جذب رطوبت بيشتري در قياس با انواع تيمار نشده است لذا در شرايط اقليمي مرطوب دچار كاهش ماندگاري (shelf-life) مي گردد.
غنی سازی کاه و کلش كاه گندم با اوره :
امروزه از كاه گندم در مقياس وسيع براي تعليف دام ها در شبه قاره هند بهره مي گيرند بطوريكه 99 درصد از كشاورزان هندي از كاه گندم بعنوان يك منبع كربوهيدرات جهت تعليف دام ها بدون علوفه سبز و يا همراه با آن استفاده مي نمايند. از كاه بويژه در ماههايي نظير مه ، ژوئن ، جولاي ، نوامبر و دسامبر استفاده مي گردد كه كمبود علوفه شيوع مي يابد. كاه گندم را به دلايل زير بايد غني سازي مي نمايند :
1) به آساني توسط دام ها هضم نمي شود.
2) ذائقه پسندي مطلوبي ندارد.
3) از قابليت تعليف به ميزان زياد در جيره غذايي دام ها برخوردار نيست.
4) از عناصر غذايي مورد نياز دام ها بمقدار ضرورت برخوردار نمي باشد.
لذا براي بهبود ويژگي هاي مذكور اقدام به غني سازي كاه از طرق مختلف مي نمايند. يكي از شيوه هاي غنی سازی کاه و کلش شامل مخلوط كردن با اوره بمنظور افزايش ارزش غذايي كاه است. در برخي موارد فقط به افزودن اوره اكتفا مي گردد امّا در مواردي به افزودن تلفيقي اوره و ملاس مبادرت مي ورزند.
اوره بهترين منبع تأمين نيتروژن است و به دلايل زير جهت غني سازي كاه و کلش گندم استفاده مي گردد :
1) با سهولت قابل دسترسي مي باشد.
2) اسپري محلول اوره موجب نرم شدن و سهولت هضم كاه گندم مي گردد.
3) شيوه اي ارزان براي افزايش پروتئين علوفه است.
4) داراي اثرات مفيد متعددي بر كيفيت علوفه و نتيجتاً رشد دام ها بدون تأثيرات جانبي است.
غني سازي كاه گندم
براي غنی سازی کاه و کلش گندم ابتدا 5-4 كيلوگرم كود اوره را در 50 ليتر آب محلول مي سازند چونكه اوره به آساني در آب محلول نمي شود بنابراين بايد هر دفعه به مقدار كمي از اوره را به آب افزود و بطور مداوم با ميله اي چوبي بهم زد. محلول حاصله براي غني سازي 100 كيلوگرم كاه كفايت مي نمايد. كاه گندم را به ارتفاع 10-9 اينچ در سطح زمين پخش نموده و محلول اوره را بر سطح كاه مي پاشند و متعاقباً با همديگر مخلوط مي سازند آنگاه لايه ديگري از كاه گندم را بر روي لايه پيشين مي گسترانند و روند مذكور را تكرار مي كنند. اين روند را بايد براي تمامي كاه قابل دسترس انجام داد سپس توده كاه را فشرده مي سازند تا هواي داخل توده خارج گردد. در ادامه سطح توده را با صفحات پلاستيكي مي پوشانند تا از هوا و رطوبت محفوظ بماند. در مواردي كه صفحات پلاستيكي در دسترس قرار ندارند، مي توان سطح توده را با كاهگل يا لجن پوشانيد. لجن به تنهايي مي تواند بر نتايج غنی سازی کاه و کلش بيفزايد. همواره مطمئن گرديد كه رطوبت توده بيش از 50 درصد نگردد. مناسب ترين دما براي انجام فرآيند غني سازي 35-30 درجه سانتيگراد است. در برخي موارد از كاربرد تلفيقي اوره و ملاس بهره مي گيرند. براي 100 كيلوگرم كاه گندم به 5-4 كيلوگرم اوره محلول در 50 ليتر آب و 15-10 كيلوگرم ملاس جهت غنی سازی کاه و کلش بهينه نياز مي باشد.
بكارگيري ملاس
تيمار اوره در صورت تلفيق با بكارگيري ملاس و يا حتي بدون آن داراي اثرات متمايزي بر غني سازي كاه گندم است. كميّت پروتئين ها در كاه فقط هنگامي افزايش مي يابد كه منحصراً از اوره در فرآيند غنی سازی کاه و کلش بهره گيرند وليكن زمانيكه از ملاس نيز استفاده شود، بر كيفيت پروتئيني ، مقدار انرژي علوفه غني شده و سرعت رشد دام ها افزوده مي گردد. زمانيكه غنی سازی کاه و کلش گندم پس از افزودن محلول اوره با صفحات پلاستيكي پوشش يافت آنگاه اوره به گاز آمونياك تبديل مي شود و رنگ كاه گندم به تيرگي مي گرايد و ضمن آن بر مقدار پروتئين ها و قابليت هضمي كاه مذكور براي تعليف دام ها افزوده مي شود. البته قارچ ها در صورت افزودن اوره به كاه قادر به رشد در توده غني سازي نخواهند بود.
كاه گندم تيمار شده را براي مدت 25-20 روز در زير پوشش پلاستيك نگهداري مي كنند. توده مذكور را پس از اين مدت مي توان در محل هاي مسدود و يا فضاي باز محافظت نمود وليكن بهتر است از مواجهه اش با شرايط آب و هوايي دشوار (harsh) مراقبت گردد. در ضمن تابستان ها بهتر است توده كاه غني شده را قبل از اينكه در جيره غذايي دام ها مصرف شوند، براي مدت 20 روز در هواي آزاد قرار داد تا آمونياك و بوهاي نامطبوع آن محو گردند. روزانه به ميزان 5-4 كيلوگرم از كاه غني شده را براي تعليف هر واحد از دام هاي آبستن (pregnant) ، شيرده (lactating) و يا سايرين مصرف مي كنند. توصيه مي شود كه از كاه غني شده همراه با علوفه هاي سبز در جيره غذايي دام ها بهره گيرند.
هشدارهاي تعليف دام ها با كاه غني شده عبارتند از :
1) مقدار اوره مصرفي بايد متناسب با كاه گندم قابل دسترس باشد.
2) اوره مصرفي بايد بخوبي در داخل آب محلول گردد.
3) آب كافي در حين تعليف كاه غني شده در اختيار دام ها قرار دهيد.
4) معمولاً هيچگونه عارضه اي در اثر تعليف دام ها از كاه غني شده حادث نمي گردد امّا در صورت مواجهه با چنين عوارضي اقدام به نوشيدن آب فراوان به دام ها و يا آب همراه با سركه يا آبليمو نمائيد تا اثرات احتمالي تغذيه از اوره را خنثي سازيد.
هزينه غنی سازی کاه و کلش هر كيلوگرم كاه گندم در حدود 6/0 روپيه يا 69 پايسا (paisa) مي شود درحاليكه توليد شير بميزان 20 درصد افزايش مي پذيرد و اين موضوع به معني افزايش سودمندي در قياس با ميزان هزينه كرد است.
کیفیت غذایی کاه برنج غنی شده با کمک قارچ ها :
کاه برنج (rice straw) از فراوانترین ضایعات "لیگنوسلولزی" تجدیدپذیر در بسیاری از نقاط آسیا است که حاوی : 47-32 درصد سلولز ، 27-19 درصد همی سلولز و 24-5 درصد لیگنین می باشد. این بقایای گیاهی سرشار از لیگنوسلولز از جمله منابع بالقوه انرژی در رژیم های غذایی نشخوارکنندگان محسوب می شوند درحالیکه از نظر پروتئین و قابلیت هضمی بسیار فقیرند.
تیمارهای بیولوژیک منابع لیگنوسلولز از طریق تخمیر حالت جامد (SSF) با کمک یک نوع قارچ میکروسکوپی نخ مانند (filamentous) و عامل پوسیدگی سفید بنام "Pleurotus sajor-caju" بمنظور افزایش قابلیت هضم و مقدار نیتروژن صورت می پذیرد لذا محیط کشت آنرا با ترکیبات مختلفی برای بهبود کیفیت عناصر غذایی کاه برنج بکار می گیرند. این قارچ ها در صورت رشد بر منابع لیگنوسلولزی به ترشح آنزیم های هیدرولیتیک می پردازند كه در نتیجه فعالیت آنها بر قابلیت جذب عناصر غذایی براي حیوانات افزوده می گردد زیرا تیمار آنها سبب کاهش مقادیر سلولز و همی سلولز موجود در کاه برنج می شود.
سلولولیتیک
اگر چه قارچ های "سلولولیتیک" (cellulolytic) در تمامی گروه هاي اصلی قارچ ها حضور دارند و قادر به تجزیه کربوهیدرات های مرکب به کربوهیدرات های ساده (simple monomer) می باشند ولیکن فقط تعداد اندکی از میکروارگانیزم ها قادر به تولید آنزیم های تجزیه کننده لیگنین (lignolytic) هستند.
مهمترین قارچ تجزیه کننده لیگنین عبارت از قارچ پوسیدگی سفید (white rot) موسوم به "Pleurotus sajor-caju " است که اغلب برای انجام فرآیندهای تبدیل زیستی (bioconversion) در راستای بهبود ویژگی های کاه بكار مي رود. بعلاوه از مواد اولیه حاوی نیتروژن معمولاً بعنوان مکمل کاه استفاده می گردد تا تکثیر میکربی تشدید شود و بدینطریق فرآیند تخمیر تسریع یابد.
افزودن "P. sajor-caju" به کاه برنج مكرراً نشانداد که دارای فعالیت قوی تجزیه لیگنین است آنچنانکه نسبت سلولز به لیگنین را به 5:1 می رساند. مقدار پروتئین نیز از 8/5 درصد به 13-12 درصد افزایش مي دهد. برای این منظور از کنجاله هسته نخل روغنی یا "PKC" (palm oil kernel cake) بعنوان مکمل تخمیر استفاده مي شود. در ضمن این عمل بر مقدار عناصر: کلسیم ، فسفر ، پتاسیم ، منزیم و آهن بنحو معنی داری در محیط تخمیر افزوده گرديد درحالیکه افزایش عناصر مس و روی معنی دار نشدند. همچنین فعالین آنتی اکسیدان ها بمیزان 45 درصد افزایش یافت.
![سلولولیتیک]()
![سلولولیتیک]()
غنی سازی کاه و کلش - قسمت دوم
Straw & stover enrichment 2
غنی سازی کاه و کلش کلزا با قارچ ها و مخمرها :
منابع اصلی انرژی نظیر ذغال سنگ ، میعانات گازی ، الکتریسیته ، گاز طبیعی و انرژی های نوظهور با ارتقاء استانداردهای زندگی کشاورزان از محبوبیت خاصی در مناطق روستایی برخوردار شده اند درحالیکه همزمان گسترش فزاینده کشاورزی صنعتی منجر به تولید حجم عظیمی از بقایای "لیگنوسلولزی" (lignocellulosic) در سراسر دنیا از جمله مقادیر بسیار زیادی از کلش کلزا (rape straw) در کشورهايی نظیر چین شده است. بطور سنتی از بقایای زراعت کلزا برای پخت و پز غذا استفاده می شود و یا اینکه آنها را در مزرعه می سوزانند زیرا پوسیدن تدریجی آنها نیازمند زمان نسبتاً طولانی است و وجودشان موجب مشکلاتی در راستای آماده سازی زمین های کشاورزی برای زراعت بعدی می گردد. همچنين سوزاندن بقایای گیاهی موجب آلودگی های جوّی می گردد و بر میزان گازهای گلخانه ای می افزاید و خاکستر حاصله باعث آلودگی آب ها می شود.
ایجاد تغییرات میکربی بویژه با استفاده از قارچ ها بمنظور غنی سازی کاه و کلش (enrichment) بقایای گیاهی و کاربرد آنها برای تعلیف دام ها از گذشته ها تا امروز جزو اهداف و خواسته های بشر بوده اند. از نقطه نظر تغذیه دام ها نمی توان به کلش کلزا بعنوان یک علوفه مناسب توجه داشت زیرا فاقد پروتئین های قابل هضم می باشد.
رشد مخمرها
رشد مخمرها (yeast) بر روی بقایای کشاورزی می تواند بر مقدار پروتئین و ویتامین های موجود در آنها بیفزاید. سطوح بسیار کم قندهای قابل تخمیر موجب محدودیت پروتئین در کلش کلزا در نتيجه فعالیت مخمرها می گردد زيرا بخش اصلی کلش کلزا را "لیگنوسلولزها" تشکیل می دهند.
در یک آزمایش از مخلوط قارچ "Ganodrma lucidum" و مخمرهای "Saccharomyces cerevisiae" ، "Candida tropicalis" و "Candida utilis" در راستای تیمار بیولوژیک بمنظور غنی سازی کاه و کلش کلزا استفاده شد تا بر قابلیت هضمی و میزان پروتئین خام علوفه افزوده گردد.
آزمایشات متعامد (orthogonal) نشاندادند که بهترین شرایط برای غنی سازی کاه و کلش بيولوژيك كاه عبارت از افزودن مقدار 10 درصد حجم به وزن از مخمر C . utilis به کاه کلزا 7 روز پس از افزودن قارچ G . lucidum می باشد زيرا بدینطریق مقدار پروتئین خام از 23/16 درصد به 70/75 درصد یعنی 9/225 درصد افزایش مي يابند.
تجزیه لیگنین و سلولز
تیمار افزودن همزمان قارچ G . lucidum و مخمر C . utilis موجب بیشترین تجزیه لیگنین و سلولز در قیاس با افزودن منفرد قارچ G . lucidum و یا افزودن آنزیم های "لیکنولیتیک" نظیر "Laccase (Lac)" ، "Lignin peroxidase (Lip)" و "Manganese peroxidase (Mnp)" در جهت تجزیه سلولز و لیگنین کاه کلزا گردید و بیشترین مقدار پروتئین خام را بوجود آورد زیرا ترشحات آنزیمی مخرب لیگنین حاصله دارای اثرات افزایشی بر یکدیگر بودند.
نتایج همچنین نشاندادند که تخمیر حالت جامد یا "SSF" (solid state fermentation) موجب افزایش پروتئین و تجزیه لیگنین و سلولز کلش کلزا در اثر فعالیت های قارچ پوسیدگی سفید موسوم به G . lucidum و مخمر C . utilis می گردد بگونه ای که کلش غنی شده را بتوان بعنوان مکمل در جیره غذایی نشخوارکنندگان بکار گرفت.
بهبود محیطی کاه و علوفه خشک برای پرواربندی :
پرواربندی (fattening) دام ها در بسیاری از سیستم های روستایی بر روی بسترهای لخت و بی حفاظ انجام می گیرد بطوریکه کمترین آسایش را برای دام ها مهیّا می گرداند. برای بهبود چنین شرایطی می توان از طریق غنی سازی کاه و کلش محیطی یا "EE" (environment enrichment) کاه و علوفه خشک اقدام نمود.
در یک آزمایش از 96 رأس گوساله با متوسط وزن زنده 60 کیلوگرم از هر دو جنس استفاده شد و آنها را در آخورهای محصور (pens) با بستر سنگی نگهداری كردند سپس گوساله های مذکور در محدوده وزن 95 کیلوگرم ذبح شدند.
با توجه به اینکه بخش عمده ای از فعالیت دام ها صرف تعلیف می گردد لذا افزودن کاه و علوفه خشک به رژيم غذايي دام ها بنحو معنی داری بر رفتار آنها مؤثر است. حیوانات مدت بیشتری از وقت تعلیف خود را به جویدن کاه در مقایسه با علوفه خشک صرف می کنند. همچنین گوساله های ماده مدت بیشتری را صرف جویدن علوفه ها در قیاس با حیوانات نر می نمايند. گوساله های ماده تمامی علوفه متعلقه را مصرف کردند درحالیکه حیوانات نر بخشی از علوفه را در آخور (rack) باقی گذاردند. در عین حال حیوانات نر بنحو معنی داری از سرعت رشد بیشتری برخوردار شدند. برای تعلیف دام ها روزانه بمیزان 100 گرم کاه یا علوفه خشک به ازای هر كيلوگرم وزن زنده حیوان بکار گرفته شد. نهايتاً غنی سازی کاه و کلش محیطی بنحو معنی داری موجب افزایش فعالیت های زیستی دام ها در فاصله 6 صبح لغایت 2 عصر گردید. غنی سازی محیطی از رفتارهای پرخاشگرانه دام ها کاست. همچنین بر سرعت رشد و درصد گوشت لاشه (lean) آنها افزود.
تهّيه بلوك هاي علوفه اي از كاه غني شده :
بقاياي محصولاتي نظير كاه سورگوم (sorghum) و "راگي" (ragi) در زمره مواد علوفه اي خشكي مي باشند كه بميزان فراواني در ضمن تابستان ها در دسترس قرار مي گيرند. "راگي" از جمله غلات جنس "ايليوسين" با نام علمي "Eleusine corocana" با دانه هاي خوراكي است كه بومي مناطقي از هندوستان و آفريقاي جنوبي مي باشد.
انواع كاه از نظر ارزش غذايي بسيار نازل هستند زيرا از درصد پروتئين، انرژي و عناصر غذايي پائيني بهره مي برند. آنها از نظر عناصر آلي مورد نياز براي تخمير بسيار ضعيف مي باشند و قابليت هضم اندكي دارند. از اينرو تغذيه دام ها منحصراً با كاه حتي در مورد نشخواركنندگان توصيه نمي گردد. بعلاوه حضور فيبر و مقادير زياد ليگنين موجب كاهش ذائقه پسندي كاه گرديده است. تراكم بسيار كم انواع كاه موجب بروز مشكلاتي در حمل و نقل آنها مي شود لذا اينگونه كاه ها را با مواد معدني ، املاح و كنجاله گياهان روغني (oilcake) مي آميزند و بصورت بلوك هاي علوفه اي (feed block) در مي آورند و براي افزايش بازدهي گاوهاي شيري (milch cows) مصرف مي نمايند.
تاكنون هيچگونه ماشين آلات استانداردي براي توليد بلوك هاي علوفه اي در دسترس نبوده اند لذا اغلب از ماشين آلاتي با پرس هيدروليك و يا با سيستم پيچاندن اهرم دستي بدين منظور بهره مي گيرند. معمولي ترين بلوك هاي علوفه اي با ابعاد 18×12×12 اينچ با وزن حدود 5 كيلوگرم تهيّه مي شوند. هر ماشين توليد بلوك هاي علوفه اي شامل بخش هاي زير است :
ماشين توليد بلوك هاي علوفه اي
1) محفظه تغذيه علوفه (feeding chamber)
2) محفظه توليد فشار (compression chamber)
3) محفظه نگهداري بلوك علوفه اي (retention chamber)
4) سيلندر هيدروليك (hydraulic cylinder)
5) بخش متراكم ساز (power pack)
6) جعبه كنترل الكتريكي (electric control panel).
معمولاً از مواد زير براي همبندسازي (binding) تركيبات متشكله بلوك هاي علوفه اي استفاده مي شود :
1) جو دانه اي (barely)
2) ملاس (molasses)
3) مايدا (maida)
4) تاپيوكا (tapioca).
"تاپيوكا"
ماده اي دانه اي و پُر نشاسته است كه از ريشه كاساوا يا مانيوك تهيّه مي گردد.
"مايدا"
نوعي آرد سفيد نرم و تصفيه شدۀ گندم مشابه آرد كيك پزي است.
راگي
هزينه توليد هر كيلوگرم بلوك علوفه اي كاه غني شدۀ سورگوم و "راگي" در هندوستان بدون محاسبه نيروي انساني بترتيب معادل 3 و 85/2 روپيه مي باشد.
براي بالا بردن كيفيت غذايي كاه اقدام به افزايش مواد شيميايي از جمله اوره مي نمايند. افزايش اوره موجب بالا رفتن مقدار نيتروژن، قابليت هضمي (digestibility) و ذائقه پسندي (palatability) كاه مي شود.
منابع ازت غير پروتئيني (NPN) نظير اوره در تكميل منابع طبيعي پروتئين بمنظور تدارك اسيدهاي آمينه ضروري بويژه براي دام هاي شيري ضرورت دارند. تكنيك غني سازي كاه از طرق ساده اي نظير افزودن اوره همواره به موفقيّت مناسب نمي انجامد لذا مورد توجّه بسياري از كشاورزان واقع نمي گردد. اخيراً اقدام به فشرده سازي كاه بصورت بلوك هايي با تراكم زياد مي نمايند تا ضمن برخورداري از ارزش اقتصادي بتوانند براحتي حمل و نقل گردند. در اين روش نسبت به توليد پلت (pellet) و خمير نرم (mash) به انرژي الكتريكي كمتري نياز مي باشد.
بهبود ارزش غذايي
فرآيندهايي كه معمولاً براي بهبود ارزش غذايي بقاياي محصولات زراعي انجام مي گيرند عبارتند از :
1) افزايش قابليت هضمي به روش هاي فيزيكي نظير خُرد كردن (chopping) و آسياب كردن (grinding).
2) افزودن مكمل هاي گياهي نظير كنسانتره ميوه هاي نامرغوب سپس تبديل آنها به پلت، خمير و يا بلوك هاي فشرده.
3) افزايش مقدار پروتئين از طريق افزودن منابع نيتروژنه غير پروتئيني نظير تكنيك افزودن اوره. البته از شيوه هاي مذكور بصورت هاي تجريدي و يا تلفيقي بهره مي گيرند.
براي آغاز توليد بلوك هاي علوفه اي از كاه غني شده ابتدا آنها را به قطعات كوچك 5/2 ، 5/7 يا 15 سانتيمتري درآورده و با مقادير مختلف مواد همبند بميزان 5 ، 5/7 و 10 درصد وزني مخلوط مي سازند سپس بلوك هايي با ابعاد 10×30×30 سانتيمتر تهيّه مي كنند و متعاقباً بلوك هاي علوفه اي را در مقابل آفتاب به مدت 2 روز خشك مي نمايند بطوريكه بلوك هاي مزبور پس از اين مدت به وزني معادل 8/0 كيلوگرم مي رسند. آنگاه بلوك هاي حاصله را بر روي سطوح سيماني تا ارتفاع 2 متر استقرار مي بخشند.
براي غنی سازی کاه و کلش بلوك هاي علوفه اي بدين طريق عمل مي شود :
مقدار 5-4 كيلوگرم اوره را در 50-40 ليتر آب محلول ساخته و آنرا بر روي 100 كيلوگرم كاه اسپري مي نمايند سپس به مدت 21 روز براي كاه سورگوم و 14 روز براي كاه "راگي" در شرايط محفوظ از هوا انبار مي سازند. موريانه ها (white ant) و سرخرطومي ها (weevil) از جمله آفاتي هستند كه ممكن است به بلوك هاي علوفه اي خشك هجوم آورند. نتايج اين بررسي مشخص ساختند كه :
مايدا
1) ماده چسباننده "مايدا" در غلظت 5/7 درصد و قطعات كاه به طول 5/7 سانتيمتر براي غني سازي مناسب ترند.
تاپيوكا
2) استفاده از "تاپيوكا" بميزان 10 درصد و كاه "راگي" با قطعات 5/7 سانتيمتري مناسب بوده اند.
3) بهترين اندازه بلوك هاي علوفه اي 10×30×30 سانتيمتر با وزن خشك 8/0 كيلوگرم بود درحاليكه با 1% فرمآلدئيد و كنجاله آفتابگردان بعنوان منابع پروتئين غير قابل تجزيه ، نمك و عناصر معدني آميخته شدند.
4) مقدار رطوبت بلوك هاي كاه سورگوم و "راگي" بترتيب 6/14 و 2/13 درصد بعد از 2 روز خشك شدن در مقابل آفتاب بودند. بلوك هاي كاه غني شده را در رطوبت نسبي 75 درصد بدون بسته بندي حفاظتي مي توان نگهداري نمود. بلوك هاي غني شدۀ كاه سورگوم و "راگي" بترتيب حاوي 3/13 و 2/12 درصد پروتئين خام بر اساس ماده خشك مي باشند.
كاه سورگوم و راگي
ميانگين روزانه ماده خشك مصرفي بلوك هاي غني شدۀ كاه سورگوم و راگي براي هر دام بترتيب 8/5 و 2/5 كيلوگرم بودند كه بعبارتي معادل 8/2 درصد از وزن متابوليكي بدن دام ها بشمار مي آيند. قابليت هضمي كاه غني شدۀ سورگوم و "راگي" بترتيب به 2/58 و 5/57 درصد رسيد. مقدار پروتئين خام قابل هضم يا "DCP" (digestible crude protein) و قابليت هضمي كل عناصر غذايي يا "TDN" (total digestible nutrients) كاه سورگوم غني شده به 4/8 و 4/55 درصد رسيد وليكن مقادير آنها براي كاه "راگي" بترتيب 8/7 و 8/57 درصد بودند.
برخي پژوهش ها نشان مي دهند كه تيمار كاه با اوره باعث افزايش مقدار پروتئين خام بميزان 3-2 برابر مي شود آنچنانكه تيمار كاه گندم با اوره موجب افزايش پروتئين كاه از 9/3 به 8/9 درصد گرديد. "پراكاش" (2004) نيز گزارش نمود كه تيمار اوره باعث افزايش معني دار قابليت هضم كلش ذرت گرديده است.
پژوهش ها نشان دادند كه تعليف گاوهاي شيري با بلوك هاي غني شدۀ كاه سورگوم و "راگي" بترتيب باعث كاهش معني دار هزينه تعليف به ازاي توليد هر ليتر شير مي شوند.
![كاه سورگوم و راگي]()
![كاه سورگوم و راگي]()