سم نیکوتین

سم نیکوتین :

این ماده الکالوئیدی است که از توتون استخراج شده و قابلیت حشره‌کشی بسیار جالبی دارد.

فرمول شیمیایی نیکوتین
نیکوتین به میزان 1 تا 8 درصد در گیاه توتون وجود دارد. برای پستانداران به شدت سمی است. 50 LD آن از طریق گوارشی برای موش صحرایی 60ـ50 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن می‌باشد. علیه حشرات به ویژه شته‌ها نیز بسیار مؤثر می‌باشد .

در بین گونه‌های مختلف توتون فقط دو گونه Nicotina rostica ، Nicotina tabacum به مقدار کافی الکالوئید نیکوتین دارند .

در برگهای N. tabacum 2 تا 5 درصد و در N. rostica 5 تا 14 درصد نیکوتین وجود دارد. در گیاه توتون 12 نوع الکالوئید شناسایی شده است و نیکوتین به تنهایی 98 درصد آنها را تشکیل می‌دهد. الکالوئیدهای آنابازین و نور نیکوتین از الکالوئیدهای دیگر گیاه توتون هستد که دارای خاصیت حشره‌کشی می‌باشند .

مقادیر LD50 نیکوتین برای تعدادی از جانوران به شرح زیر است :

برای زنبور LD50 عسل آن 315 میلی‌گرم بر کیلوگرم، سوسری آمریکایی 650 میلی‌گرم بر کیلوگرم، کرم ابریشم 40 میلی‌گرم بر کیلوگرم، سگ و خوک 5 میلی‌گرم بر کیلوگرم، خرگوش 9 میلی‌گرم بر کیلوگرم، موش صحرایی 1 میلی‌گرم بر کیلوگرم .

از مقایسه مقادیر LD50 فوق معلوم می‌گردد که نیکوتین برای مهره‌داران بسیاری سمی است زیرا می‌تواند اعمال استیل کولین را تقلید نماید یعنی آن دسته از اثراتی که در اثر تزریق استیل کولین در بدن حاصل می‌شود به وسیله نیکوتین نیز ایجاد می‌شود. نیکوتین در محل ارتباط عصب با ماهیچه اثر می‌گذارد و باعث قطع این ارتباط می‌شود و در نتیجه فلج ماهیچه را به دنبال دارد . نیکوتین و استیل کولین در مقدار کم باعث افزایش فعالیت و در مقدار زیاد باعث قطع فعالیت اعصاب و ماهیچه‌ها می‌شوند .

شباهت نیکوتین به استیل کولین ناشی از وضعیت فرمول ساختمانی آن و نیز فاصله دو اتم نیتروژن است که این فاصله در حدود 4.2 انگستروم می‌باشد که تقریباً نزدیک به فاصله گروههای عمل کننده مولکول استیل کولین است لذا بر اساس این شباهت نیکوتین گیرنده‌های استیل کولین را مورد حمله قرار می‌دهد.

نیکوتین روی سیناپس گانگلیونی حشرات و سیناپس عصبی ماهیچه‌ای پستانداران به صورت انتخابی عمل می‌کند و سایر گیرنده‌های شناخته شده استیل کولین را مورد حمله قرار نمی‌دهد. مسمومیت از نیکوتین با استفاده از داروهای ضد تشنج نظیر دی پارکول و پان پارنیت درمان می‌شود .

در پستانداران نیکوتین توسط میکروزومهای کبدی متابولیزه شده و از طریق ادرار دفع می‌گردد. متابولیت اصلی آن در انسان و سگ پیریدی لاکتیک اسید و در مرحله بعدی کوتینین می‌باشد ولی در حشرات کوتینین متابولیت اصلی بوده و یک ماده غیر سمی است .

در حشراتی نظیر ملخها، مگس خانگی و سوسک توتون نیکوتین به مقدار زیاد متابولیزه می‌شود ولی لارو حشرات دیگر نظیر نیکوتین را متابولیزه نمی‌کنند بلکه آن را دفع می‌نمایند در نتیجه به نیکوتین حساس نمی‌باشند.

عدم حساسیت شته سبز هلو به نیکوتین در موقع تغذیه از برگهای توتون به این دلیل است که آفت در موقع تغذیه از سلولهای مجاور آوندها تغذیه می‌نماید و از تغذیه مستقیم شیره آوندهای چوب و آبکش خودداری می‌کند زیرا آزمایشات نشان داده‌اند که شته در تغذیه از غذای مصنوعی حاوی نیکوتین سریعاً از بین می‌رود. این مطلب یکی از دلایل بارز سازگاری حشره در دوری جستن از یک ماده سمی است .

نیکوتین امروزه در بازار به فرم تجارتی سولفات نیکوتین موجود است. از سولفات نیکوتین امولسیون روغنی تهیه شده و در مبارزه با شته‌ها بکار می‌رود . فرمول زیر برای کنترل شته کلم پیشنهاد می‌شود :

پارافین مایع 1 لیتر

مویان 100 گرم

سولفات نیکوتین 200 گرم

آب 100 لیتر

ابتدا روغن و مویان را با کمی آب مخلوط کرده، سپس سولفات نیکوتین را به آن اضافه می‌نمایند، بعد مواد دیگر به آن اضافه می‌شود. نیکوتین سمیت بسیار زیادی برای انسان و دیگر پستانداران دارد. نیکوتین اثر سمی خاصی دارد به فاصله 5 تا 30 دقیقه سبب مرگ می‌ِود. نیکوتین از روی زبان. داخل چشم به سرعت جذب می‌گردد همچنین از راه معده و پوست به آسانی جذب و موجب مسمومیت می‌شود بنابراین باید در کاربرد آن نهایت دقت صورت گیرد .

نظر به اینکه اثر سمی این ماده پس از مدت کوتاهی در مجاورت هوا از بین می‌رود این سم برای کنترل آفات سبزی و صیفی سم بسیار مناسبی است و محصول را پس از مدت کوتاهی با اطمینان می‌توان مصرف نمود .