بستر كشت گلخانه اي مانند هر بستر كاشت ديگري داراي چهار وظيفه اصلي است كه عبارتند از :
1- مخزن مواد غذايي
2- نگهداري آب و در دسترس قرار دادن آن براي گياه
3- تبادل گازي بين ريشه و اتمسفر
4- محل استقرار گياهان .
مزرعه چهار عمل كه در بالا از آنها ياد شد به خوبي انجام مي شود ولي درظرف هوادهي به اندازه كافي انجام نمي شود . خاك مزرعه داراي لوله هاي است كه آنها را از سطح به عمق مي برد . اين لوله هاي كاپيلاري باعث مي شود آب اضافي از لايه هاي سطحي خاك بعد از بارندگي خارج شود . وقتي مزرعه خشك است اين لوله ها آب را از عمق به محيط رشد ريشه منتقل مي كنند . وقتي خاك از مزرعه جدا و به گلدان يا بستر گلخانه اي منتقل مي شود اين لوله هاي كاپيلاري ا بين مي روند . بنابراين خاك بستر مانند خاك مزرعه نمي تواند عمل كند و لوله جهت خروج آب از سطح وجود نخواهد داشت . وقتي خاك مزرعه به گلدان منتقل داده مي شود شرايطي پيش مي آيد كه سطح ايستابي (آب آزاد) ناميده مي شود (Perched water table) يعني فضاي هواي موجود در زير گلدان به علت زهكشي ضعيف از آب پر شده است و چون لوله هاي كاپيلاري از بين رفته اند عمل كاپيلاري براي كشيدن آب از خاك (جهت زهكشي آن ) انجام نمي شود . هر چه عمق گلدان بيشتر باشد بايد سطح ايستابي پايين تر تشكيل شده و در نتيجه فضاي بيشتري براي رشد گياه وجود دارد. ظرفيت نگهداري آب و تهويه خاك به هم وابسته اند .
تغيير دادن PH :
اگر تشخيص داديد که PH بيش از اندازه قليايي است مي توانيد خاصيت اسيدي آن را با افزودن اسيد سولفوريک يا پايين آورنده هاي PH افزايش دهيد.
اگر تشخيص داديد که PH بيش از اندازه اسيدي است مي توانيد خاصيت قليايي آن را با افزودن جوش شيرين يا بالا آورنده هاي PH افزايش دهيد. هنگام تنظيم PH مهم است که مقادير را کم کم اضافه کنيم تا اينکه PH يکباره تغيير نکند و همچنين بدانيم که چه موقع به سطح PH مطلوب مي رسيم
PH مناسب: محيط يا محلول غذايي براي رشدگياه بسيار مهم است. هر گياهي محدوده PH خاصي دارد که خارج شدن از اين محدوده باعثکم شدن رشد يا حتي مرگ گياه مي شود. PH کمتر از 5/4 يا بيشتر از 9 صدمات سختي بهريشه گياه وارد مي کند و اثرات زيان آوري روي رشد گياه دارد.
چنانچه سطح PH تغيير کند تاثير مستقيمي در دسترسي گياه به مواد غذايي مي گذارد. اکثر مواد مغذي در PH 6 - 7/5 در دسترس گياه مي باشند. وقتيکه سطحPH خيلي زياد يا کم شود مواد مغذي در محلول قفل شده و از دسترس گياه خارج مي شوند.
بايد PH محلول غذايي را هنگام ترکيب و استفاده و نيز هرچند روز يکبار اندازه گيري کنيد و آن را در حد مطلوب نگهداري کنيد.
اجزاي محيط رشد :
الف) مواد آلي: 1- پيت 2- كوكوپيت 3- پوست درختان 4- خاك برگ 5- كود دامي
ب) مواد معدني : 1- ورمي كوليت 2- پوكه 3- پرليت 4- پشم سنگ
1- پيت
پيت بقاياي گياهان مردابي و ني است كه در زير آب در حالت نيمه پوسيده
(تخمير) مي باشد . تركيبات پيت بسته به نوع و مقدار مواد حالت تخمير و
درجه اسيدي متفاوت است . رنگ پيت خزه از خرمايي روشن (حداكثر تجزيه) تا
قهوهاي (حداقل تجزيه) متغير است . اين بستر جايگزين خاك برگ است و علاوه
بر نگهداري رطوبت ,خطرانتقال
بذر علف هرز يا بيماري ها در آن وجود ندارد . به منظور افزايش خاصيت
نگهداري آب مي توان پيت خزه را در جاي قرار داد كه يخ بزنداين كار باعث
پاره شدن سلول ها و افزايش خاصيت نگهداري آب مي شود . قبل از مصرف خزه
بايد آن را خرد و غربال كرد (غربال با Mesh No 10
) . در غير اين صورت آب به سختي در آن نفوذ مي كند و قابليت جذب رطوبت آن
كاهش مي يابد . خزه مي تواند تا 10 برابر وزن خشك خودش آب نگهداري كند و
داراي يك درصد نيتروژن و مقادير ناچيز فسفر و پتاسيم است.
پيت خزه اسفاگنوم :اين پيت خزه از بقاي خشك شده بخش هاي زنده و جوان گياه به وجو مي آيد . كه انواع مختلف آن عبارتند از :
1- Sphagnum Papillosum
Capillacearum2- Sphagnum
Palusre3- Sphagnum
ويژه گي هاي خزه پيت اسفاگنوم :PH آن بين 3 تا 4 متغير است - قابليت
نگهداري آب حدود 20-10 برابر وزن خشك خود (بافت هاي ساقه و برگ ) را دارد .
تبادل گازي آن خوب است.
98 -80 درصد آن
منافذ است كه در كشت گلخانه اي بستر ي با حجم منافذ بيش از 50 درصد مناسب
است – حاوي قارچ كشي اختصاصي براي جلوگيري از گياهچه ميري است – براي
استفاده اولين بار سترون است - سبك است (حدودا هر متر مكعب آنKg 104 است .
درجه بندي پيت خزه : پيت خزه از H0 تا H10 رتبه بندي مي شود . H0 پيتي است كه تجزيه نشده .مرطوب و زغال مانند است و به مصرف سوخت ميرسد . H10 كاملا تجزيه شده و بدون فيبر قابل رويت است . پيت هاي H4 و H5 داراي فيبر و تجزيه آن نيمه تمام و در باغباني كاربرد دارد .
پيت خزه ني جنگي (Grass Peato Reed Sadge Peat ) : اين پيت قهوه اي تا قهوه اي متمايل به قرمز تا سياه است . شامل(ني Phragmites communis از تيره گندميان) و (جگن Carex از تيره Cyperaceae مي باشد .
پيت هوموس Peathumus
: از ويژه گي هاي اين پيت مي توان به موارد زير اشاره نمود : تجزيه آن
بيشتر از ساير پيت ها صورت مي گيرد – ظرفيت نگهداري آب آن نسبت به ساير
پيت ها كمتر است – PH آن حدود 7.5 – 5 است - نيتروژن آن زياد است .
2- كوكوپيت: اين نوع پيت از پوسته نارگيل تهيه مي شود و چون حاصل تجزيه نيست با ساير
پيت ها متفاوت است و ظرفيت كاتيوني آن نيز كمتر از پيت خزه و ساير پيت ها
است .
پيت نخل : اين
پيت هم نوعي از پيت ها محسوب مي شود كه البته تحقيقات در مورد اين نوع پيت
در مركز تحقيقات ايران در حال انجام مي باشد .
3- پوست درختان (Wood shaving or shredded bark)
: پوست درختان داراي ليگنين است كه تجزيه آن كند تر از سلولز است. سلولز
براي تجزيه شدن نياز به اضافه كردن نيتروژن دارد . پوست درختان به دو گرو
تقسيم بندي مي شود:
الف) Hardwood Bark
: شامل درختان برگ ريز مانند افرا و بلوط است و به چوب هاي اطلاق مي شود
كه 85 درصد ليگنين هستند . البته از اين گروه درختاني مثل گردو ,گيلاس و افراي نقره اي داراي مواد باز دارنده رشد هستند .
ب) Softwood Bark : شامل مخروطيان مانند صنوبر , كاج ,سرو , نراد, غول Redwood
و شوكران هستند . داراي بيش از 85 درصد ليگنين و معمولا 95 درصد هستند .
تكه درشت پوست چوب صنوبر محيط مناسبي براي كشت اركيده است .
4- خاكبرگ (Leaf Mold)
: خاك برگ حاصل پوسيده شدن برگ درختان غير مثمر است . براي تهيه آن برگ
گياهان را روي هم قرار داده و آن را كمي مرطوب مي كنند 3-2 بار آن را به
هم مي زنند تا تجزيه سريع صورت گيرد . بايد توجه داشت كه اگر اين خاك برگ
ها با مواد شيميايي و علف كش ها مخلوط شده باشد به لحاظ اينكه ارزان تهيه
مي شود مي تواند خسارات جبران ناپذيري به گياهان وارد سازد .
5 - كود دامي : ظرفيت تبادل كاتيوني كود دامي زياد و نگهدارنده مناسبي براي مواد غذايي است و نيز داراي نيتروژن , فسفر , پتاسيم ,
وعناصر كم مصرف نيز مي باشد. كود گاوي پوسيده بهترين نوع كود مورد استفاده
در گلخانه است . كود مرغي دارايي آمونياك بيش از حد بوده وبه ريشه شاخه و
برگ صدمه مي زند .
مواد معدنی :
1- ورمي
كوليت : ورمي كوليت يك سنگ ازجنس سيليكات ميكا است كه در 1000 درجه سانتي
گراد گداخته شده و آب آن از بين رفته است . هر ذره از كاني ورمي كوليت
داراي ضخامت نازكي است كه به صورت موازي روي هم قرار دارند و بين آنها
رطوبت قرار دارد و محيط مناسبي براي جوانه زني بذر و ريشه زايي و قلمه ها
است . ورمي كوليت به دليل قابليت نگهداري آب , مواد غذايي ,
تهويه و وزن مخصوص ظاهري پايين يك محيط كشت بدون خاك محسوب مي شود . به
دليل ضعيف بودن از نظر مواد غذايي بايد با محلول هاي غذايي آن را تقويت
كرد . ورمي كوليت را نبايد با خاك مخلوط كرد چون فشرده شده و باعث كاهش
منافذ آن مي شود .
2- خاك رس : هدف از كاربرد آن تغيير خاصيت فيزيكي محيط كشت است . ويژه گي ها :مقاوم به شكستن است , داراي منافذ كافي براي تهويه مي باشد , ظريت تبادل كاتيوني آن بالاست .
3- پرليت
: پرليت سليكات سفيد خاكستري آتشفشاني است كه در اثر خرد شدن و دماي بالا
آب خود را از دست داده و ذرات سفيد باحجره هاي مسدود ايجاد مي كند . پرليت
جانشين شن براي تهويه محيط كشت است . مزيت عمده آن نسبت به شن سبكي وزن آن
است .
4- پشم سنگ : پشم سنگ مخلوط پوكه زغال سنگ , بازالت ,
سنگ آهك و كف آهن است كه در دماي 1600 درجه سانتي گراد ذوب شده است و پس
از سرد شدن به صورت رشته در مي آيد . آميخته ان با پيت خزه يا پوست كاج
براي كشت مناسب است . پشم سنگ داراي مقادير كمي كلسيم , منيزيم , گوگرد ,
آهن , مس و روي است كه البته مقادير اين عناصر براي رشد گياه كافي نيست .