نم : Agriotes spp
(Elateridae, Coleoptera)
كرم های مفتولی ریشه چند میزبانه هستند و گندم و جو نیز به عنوان میزبان آنها گزارش شده است. خسارت لاروهای این آفت به ریشه گندم و جو در برخی مناطق كشور دیده شده است، اما مطالعة چندانی در خصوص گونه های خسارتزای گندم، میزان خسارت و بیولوژی آنها صورت نگرفته است.
بال پولك داران زیان آور گندم
بیش از 10 گونه از بال پولك داران جمع آوری و شناسایی شده اند كه در مرحلة لاروی به گندم و جو خسارت می زنند. مهم ترین این گونه ها به شرح زیر می باشند:
مینوز برگ غلات
Syringopais temperatella (Led.)
(Scythrididae, Lepidoptera)
این آفت با نام برگ خوار غلات معرفی شده است(اقلیدی، 1340)، اما با توجه به نحوة خسارت لارو آن، نام مینوز برگ غلات برای آن مناسب تر است. این آفت تا كنون از استان های خوزستان، فارس، بوشهر، ایلام، لرستان، چهارمحال و بختیاری، كرمانشاه، خراسان، گلستان، گیلان و مازندران گزارش شده است. تراكم و شدت خسارت این آفت در مناطق گرمسیری بیشتر از مناطق سرد و معتدل است و در مناطق آلوده ای كه مزارع دیم جایگزین مراتع تخریب شده گردیده اند، شدت آلودگی بسیار زیاد است و می توان گفت كه تخریب مراتع در افزایش جمعیت این آفت موثر بوده است. گندم، جو، یولاف، بسیاری از علف های هرز خانواده گندمیان و لگومینوز وبسیاری دیگر از گیاهان خانواده Compositae، Rununculaceae ، Malvaceae ودیگر خانواده های گیاهی به عنوان میزبان آن معرفی شده اند (بهرامی و رجبی، 1372) و (پیر هادی و رجبی، 1371).این آفت از اواخر بهار تا اوایل پائیز به صورت لارو سن یك در خاك دیده می شود. در پائیز پس از جوانه زدن گندم از نوك برگ ها وارد شده و از پارانشیم تغذیه می كند. برگ های گندم در مزارعی كه آلودگی شدید دارند، ظاهری سفید رنگ و خشكیده پیدا می كنند. حقیقت خواه و همكاران(1377) درصد خسارت این آفت را در تراكم 7-11 لارو روی هر بوته 6/36 درصد برآورد كرده اند. زمستان گذرانی این آفت به صورت لارو در داخل برگ های آلوده است و تنها یك نسل در سال دارد (پیر هادی و رجبی، 1371 ; بهرامی ، 1373; ، حقیقت خواه و همكاران،1377 و جمسی و همكاران، 1381).
مدیریت تلفیقی مینوز برگ غلات
1) شخم زدن خاك پس از برداشت محصول و رعایت تناوب زراعی یكی از بهترین روش های كنترل این آفت است. در رابطه با تآثیر این عملیات در كنترل این آفت بررسی های جامعی توسط جمسی نوبندگانی و همكاران(1381) صورت گرفته است.
2) كود دهی و آبیاری مزارع موجب ترمیم بوته های آسیب دیده می شود.
3) سطح زیان اقتصادی این آفت توسط جمسی نوبندگانی و همكاران(1381) بررسی گردیده است. در تراكم های 100 و 150 بوته در متر مربع، چنانچه تراكم لاروها به ترتیب بیشتر از 5 و 9 لارو در هر بوته باشد، كنترل شیمیایی این آفت توجیه اقتصادی دارد. در صورت خسارت شدید آفت می توان در اوایل پنجه زنی گیاه از سم دیازینون EC 60% ( یك لیتر در هكتار) استفاده كرد. در سال زراعی 79-1378 در سطح 5700 هكتار از اراضی گندم كشور با این آفت مبارزة شیمیایی صورت گرفته است (امینی، 1379).
كرم ساقه خوار گندم
Ochsenheimeria vacculella
(Ochsenheimeridae, Lepidoptera)
كرم ساقه خوار گندم یا بید ساقه خوار گندم نامیده شده است این آفت نخستین بار در سال 1364 از اصـــفهان با نام علمی (Schiff. Ochsenheimeria taurella) گزارش شده است (بهداد، 1375) و پس از آن در كرج و برخی دیگر از مناطق كشور دیده شده است. این آفت لاروهای این آفت ساقه خوار است و علاوه بر گندم و جو به چاودار و دیگر گندمیان نیز خسارت می زند. خسارت آن روی گندم باعث سفید شدن و خشك شدن سنبله ها می شود
( مقدس و همكاران، 1374). با بررسی هایی كه روی ژنیتالیای آن صورت گرفـته است، احتـمالآ
Och. Vacculella نام علمی گونه ای است كه در اصفهان خسارت زا است.
كرم ساقه خوار اروپایی ذرت
Ostrinia nubilalis (Hub.)
(Pyralidae, Lepidoptera)
گندم و جو و گندمیان دیگر به عنوان میزبان های كرم ساقه خوار اروپایی نیز معرفی شده اند. این كرم ساقه خوار در گرگان، مازندران، گیلان و آذربایجان شرقی به گندم و جو نیز خسارت وارد می كند.
كرم ساقه خوار ذرت
Sesamia cretica (Led.)
(Noctuidae, Lepidoptera)
گندم و جو نیز به عنوان میزبان های كرم ساقه خوار ذرت ذكر شده اند. خسارت این آفت روی گندم اهمیت اقتصادی ندارد (بهداد، 1375 ).
كرم ساقه خوار نیشكر
Sesamia nonagrioides Lef.
(Noctuidae, Lepidoptera)
از آفات مهم نیشكر و ذرت در خوزستان و فارس است و گندم و جو نیز به عنوان میزبان های آن ذكر گردیده است (اقتدار،1370).
اگروتیس،كرم طوقه بر
Scotia spp.
(Noctuidae, Lepidoptera)
اگروتیس یا كرم طوقه بر گونه های مختلفی دارد و این گونه ها در اكثر نقاط كشور ما و جود دارند. گندم و جو نیز از میزبان های این گونه های چند میزبانه به شمار می آیند(بهداد، 1375).
پروانة خوشه خوار گندم
Hadena basilinea F.
(Noctuidae, Lepidoptera)
این آفت از آذربایجان شرقی و غربی و چهار محال و بختیاری و بعضی دیگر از مناطق غرب كشور گزارش شده است. لارو آن از دانه های نارس و رسیده سنبله های گندم تغذیه می كند و از میزان خسارت آن اطلاعی در دست نیست (اقلیدی، 1340 و بهداد، 1375).
پروانة خوشه خوار گندم
Cnephasia pascuana Hb.
(Tortricidae, Lepidoptera)
این پروانه توسط ملك زاده و رجبی(1377) از منطقة خوزستان گزارش شده است. لارو این آفت تا سن پنجم از برگ های غلات تغذیه نموده و در سنین بعدی به ساقه و سنبله گندم حمله می كند. این آفت شش سن لاروی داشته و یك نسلی است و زیان آن اقتصادی نیست(ملك زاده و رجبی، 1381).
دو بالان زیان آور گندم
بیش از 10 گونه از دوبالان زیان آور(مگس ها و پشه ها) به عنوان آفت گندم و جو در كشور شناخته شده اند، اما مناطق انتشار، میزان خسارت و زیست شناسی آنها در كشور دقیقآ مطالعه نشده است. این گونه های زیان آور به شرح می باشند:
مگس گندم
Oscinella frit L.
(Chloropidae, Diptera)
از ورامین جمع آوری شده و احتمالآ در سایر مناطق كشور وجود دارد. میزبان های آن گندم، جو، یولاف، ذرت و چاودار ذكر گردیده است. لاروهای آن از جوانه های مركزی تغذیه می كند و باعث خشكیدگی و فساد جوانة مركزی می شود(رجبی و همكاران، 1375). زمستان گذرانی آن به صورت لارو است و احتمالآ 3 نسل در سال دارد. لاروهای نسل دوم و سوم به دانه های شیری شده خسارت می زنند(بهداد، 1375).
Oscinella pusilla Mg.
(Chloropidae, Diptera)
از ساوه، گرگان، زنجان و مراغه جمع آوری شده است.لارو این مگس ابتدا در داخل جوانة مركزی و بعد در داخل ساقه های گیاه فعالیت دارد. حشرات كامل آن در دو دورة زمانی در طول دوره رشد گندم ظاهر می شوند(اوایل بهار و اواخر بهار) و می توان گفت كه حداقل دو نسل در سال تولید می كنند(رجبی و همكاران، 1375).
Oscinella nitidissima (Meg.)
(Chloropidae, Diptera)
لارو های آن از زنجان روی گندم دیم و از قروة كردستان روی ساقة جو جمع آوری شده است. دانه های جو حاصل از گیاهان مورد حمله چروكیده شده بودند(رجبی و همكاران، 1375).
Oscinella alopecuri Mesnil
(Chloropidae, Diptera)
از بانه جمع آوری شده است(رجبی و همكاران، 1375).
مگس ساقة گندم
Meromyza saltatrix L.
(Chloropidae, Diptera)
از مناطق انتشار این گونه و زیست شناسی آن اطلاع زیادی در دست نیست. لارو آن از جوانة مركزی و احتمالآ
در نسل های بعد از دانه های نرم سنبله ها تغذیه می كند(بهداد،1375).
Meromyza facialis Fedoseeva
(Chloropidae, Diptera)
از كرج جمع آوری شده است(رجبی و همكاران، 1375).
مگس زرد ساقة گندم
Chlorops pumilionis Bjerk.
(Chloropidae, Diptera)
از منطقة كرج و ورامین جمع آوری شده است و خسارت آن شبیه گونه های قبلی است. به صورت لارو در داخل ساقه و یا طوقة بوته های آلوده زمستان گذرانی می كند و 2-3 نسل در سال دارد (دواچی، 1333).
اسامی علمی سایر دو بالان زیان آوری كه از مزارع گندم و جو جمع آوری شده اند به شرح زیر می باشند
(دواچی، 1333 ، بهداد، 1375 و رجبی و همكاران، 1375):
Contarinia tritici Kirby (Cecidomyiidae, Diptera)
Lasiosina cinctipes Meg. (Chloropidae, Diptera)
Thaumatomya notata Meg. (Chloropidae, Diptera)
Lasiosina cinctipes Meg. (Chloropidae, Diptera)
Opomyza florum L. (Opomyzidae, Diptera)
Domomyza ambigua Fall. (Agromyzidae, Diptera)
Cerodontha denticornis (Panzer)(Agromyzidae, Diptera)
Phorbia penicilifera Jermy (Anthomyiidae, Diptera)
مدیریت تلفیقی دو بالان زیان آور غلات
این گونه ها اهمیت اقتصادی چندانی ندارند. مكان زمستان گذرانی اكثر گونه های زیان آور آنها در خاك بوده و شخم عمیق در پائیز و یا بهار جمعیت آنها را كنترل می كند. كشت به موقع و جلوگیری از كرپه شدن محصول در كاهش آلودگی موثر است.
بال غشائیان زیان آور گندم
در بین چند گونه زنبوری كه روی گندم و جو در كشور جمع آوری شده اند، تنها سه گونة زیر اهمیت دارند:
زنبور ساقه خوار گندم
Cephus pygmaeus L.
(Cephidae, Hymenoptera)
زنبور ساقه خوار گندم (شكل11) ابتدا در استان های تهران و مركزی دیده شد و اكنون در تمام مناطق كشور وجود دارد. این آفت علاوه بر گندم و جو به چاودار نیز حمله می كند و ار آفات درجة دوم غلات محسوب می شود. خسارت این زنبور مربوط به لاروهای آن است كه بافت داخلی ساقه را به سمت پائین مورد تغذیه قرار می دهد. ساقه های آلوده سنبله های سفید و دانه های لاغری را تولید می كنند به طوری كه درصد كاهش وزن دانه ها در ساقه های آلوده تا 15 درصد هم می رسد. ساقه های آلوده با وزش باد می شكنند. درصد آلودگی مزارع به لاروهای این زنبور بین 5 تا 20 درصد گزارش شده است(صحراگرد، 1358 و غدیری، 1370 و 1373).
زمستان گذرانی این آفت به صورت لارو در داخل پیلة نازكی در قاعدة ساقة گندم، كمی پائین تر از سطح خاك است. زنبور ساقه خوار گندم تنها یك نسل در سال دارد(صحراگرد، 1358وغدیری، 1373).
مدیریت تلفیقی زنبور ساقه خوار گندم
1) زنبورهای پارازیتوئیدی از جنس Aprostocetus از خانواده Eulophidae و Elachertus از خانواده Chalcididae جمع آوری شده اند كه لاروهای آن را پارازیته می كنند و در كاهش جمعیت آن موثرند.
2) طبق بررسی های غدیری(1372) برداشت سریع گندم در كاهش جمعیت لارو های این زنبور موثر است، اما بهترین روش كنترل آن شخم عمیق بعد از برداشت محصول می باشد(غدیری، 1373).
3) سوزانیدن كاه و كلش پس از برداشت محصول نه تنها در كاهش جمعیت آن تآثیری ندارد، بلكه باعث كاهش مواد آلی خاك نیز می گردد (غدیری، 1370).
4) سمومی كه علیه سن مادر مصرف می گردند، در كاهش جمعیت حشرات كامل زنبور ساقه خوار گندم نیز
موثرند، اما سموم مصرفی علیه پوره های سن گندم در كاهش جمعیت آن موثر نیست به دلیل آنكه در این زمان لاروهای زنبور در درون ساقه ها فعالیت می كنند(غدیری، 1373).
5) در كشورهای دیگر استفاده از ارقام مقاوم گندم در مدیریت كنترل این آفت متداول است. در كشور ما نیز
بررسی هایی در این خصوص صورت گرفته است و لاین ها و ارقام مقاومی نیز معرفی گردیده اند(غدیری،1372، غدیری،1377 و غدیری،1381 ).
Trachelus tabidus (Fabr.)
(Cephidae, Hymenoptera)
در لیست فرحبخش(1340) نام این زنبور آمده است. تا كنون از استان های تهران و مركزی جمع اوری شده است. لارو این زنبور نیز ساقه خوار بوده و به گندم، جو و چاودار خسارت می زند و خسارت و زیست شناسی آن مشابه
C. pygmaeus است.
زنبور برگ خوار غلات
Dolerus near puncticollis Thoms.
(Tenthredinidae, Hymenoptera)
این زنبور توسط غدیری(1368) از كرج گزارش گردیده است. لاروهای آن از برگ ها تغذیه می كنند و خسارت آنها اقتصادی نیست.
كنه های زیان آور گندم
در خصوص كنه های زیان آور گندم و جو خصوصآ كنه هایی كه در مزرعه به غلات خسارت وارد می كنند، تحقیقات چندانی در كشور صورت نگرفته است و تنها خسارت كنة قهوه ای گندم در برخی نقاط كشور گزارش شده است.
كنة قهوه ای گندم
Petrobia latens (Muller)
(Tetranychidae, Acari)
این كنه به طور پراكنده از بسیاری مناطق كشور گزارش شده است(صادقی و كمالی، 1370 ونوربخش و كمالی،1374). مطالعاتی در خصوص بیولوژی و تغییرات جمعیت این كنه توسط نوربخش و كمالی(1374) در چهارمحال و بختیاری صورت گرفته است. زمستان گذرانی این كنه به صورت تخم است و در منطقة چهار محال و بختیاری 5 نسل در سال دارد. خاك های سنگین رسی، بارش باران، وزش باد شدید و تناوب زراعی از عوامل موثر در كاهش جمعیت این كنه ذكر شده است.